Ród Zhou panował nad Chinami najdłużej spośród wszystkich dynastii, a okres ich zwierzchnictwa jest postrzegany jako etap wzmożonego rozwoju społeczno-gospodarczego. Dynastia Zhou stworzyła państwo o zdecentralizowanej strukturze administracyjnej, dzieląc terytorium kraju na obszary lenne. Nastąpił rozwój gospodarki rolnej i wzrost liczby ludności. Istotne zmiany zachodziły na płaszczyźnie wojskowej, edukacyjnej i społecznej. Na moment panowania wschodniej dynastii Zhou przypada początek procesu kształtowania się klasycznej myśli filozoficznej wschodu, która już na zawsze pozostała ważnym elementem chińskiej kultury. Monarchia Zhou pod wieloma względami przejęła osiągnięcia swoich poprzedników i dopiero w dalszym procesie rozwoju stworzyła dojrzalszą cywilizację.
Plemię Zhou zamieszkiwało dolinę rzeki Wei (dzisiejsza prowincja Shaanxi). Pozostawało ono pod zwierzchnictwem dynastii Shang w charakterze wasala sprawującego kontrolę nad granicznymi obszarami państwa. Z tego powodu wiele elementów shangowskiej kultury przeniknęło do kręgów plemiennych Zhou. Wykopaliska archeologiczne potwierdziły, że lud Zhou korzystał z pisma, wytapiał brąz, a podczas walki wykorzystywał rydwany.
Zachodnia dynastia Zhou
Przywódca Zhou, Wu Wang, wraz ze sprzymierzonymi plemionami przepuścił atak na słabnący ród Shangów. Wu Wang uzasadnił napaść twierdząc, że Shangowie stracili uznanie w oczach bogów wskutek nierozważnych poczynań ówczesnego władcy. Według niektórych źródeł, w grę wchodziły osobiste zatargi: Wu Wang chciał się zemścić za niesprawiedliwości, które spotkały jego ojca ze strony króla. Pomimo ewidentnej przewagi liczebnej wojsk shangowskich, Di Xin poniósł druzgoczącą porażkę w bitwie pod Muye (ok. 1046 r. p.n.e.). Po klęsce władca zbiegł do stolicy, gdzie popełnił samobójstwo, podpalając swój pałac. Wu Wang przez następne kilka lat kontynuował ekspansję, umacniając władzę i konsolidując panowanie nad podbitymi terenami. Granice były umowne; w rzeczywistości państwo składało się z licznych osad i okręgów, które uznawały zwierzchnią władzę Zhou. Zazwyczaj nie przylegały one bezpośrednio do siebie: pomiędzy nimi znajdowały się niepodbite połacie terenu, często zamieszkane przez mniej rozwinięte, tzw. “barbarzyńskie” plemiona. Z czasem te ludy zostały włączone w skład chińskiego imperium, bądź wytępione.
Aby utrzymać władzę nad tak rozległym terytorium, na obszarach oddalonych od centralnego ośrodka zakładano garnizony, z których arystokracja Zhou rządziła podbitą ludnością. Obszary w pobliżu garnizonów były własnością możnych, a bardziej odległe obszary płaciły daniny (później podatki). Funkcjonował system, który moglibyśmy porównać do europejskiego systemu nadawania lenna, tzw. fēngjiàn 封建. Ród panujący wyznaczał dla powiązanej z nim arystokracji konkretne obszary pod władanie, w zamian oczekując bezwzględnego posłuszeństwa i regularnego składania daniny. „Wasale” byli również zobowiązani do obrony najbardziej newralgicznych obszarów państwa przed najazdami barbarzyńców. Przywilej posiadania ziemi był ograniczony tylko do członków rodziny królewskiej. Gdy władza centralna była jeszcze silna, system inwestytury był ściśle kontrolowany przez monarchę.
W czasach dynastii Zhou nieustannym zagrożeniem dla państwa były najazdy półkoczowniczych ludów z północy. Wzajemne animozje pomiędzy tymi dwoma grupami są nieodłącznym elementem chińskiej historii i w następnych wiekach będą wyłącznie eskalować.
Rolnictwo okresu zachodnich Zhou nie odbiegało swoim poziomem od tego z okresu Shangów – wciąż wykorzystywano tu do prac polowych prymitywne narzędzia z kamienia i drewna. Władca posiadał wyłączne prawo do posiadania ziemi, którą nadawał możnym. Ziemia arystokracji była oddawana pod uprawę chłopom, a zbiory rozdzielano na podstawie systemu „studnia-pole”. Na kwadratowej przestrzeni (placu) wyznaczano linie dzielące duży kwadrat na 9 mniejszych. To co urodziła ziemia chłopi rozsypywali równomiernie na powierzchni dużego kwadratu. Część pokrywająca 8 zewnętrznych kwadratów przypadała chłopom, to co znalazło się na środkowym kwadracie stawało się własnością możnowładcy. Nazwa systemu pochodzi od chińskiego znaku 井, oznaczającego studnię, przypominającego pole podzielone na 9 równych części.
Początek procesu słabnięcia dynastii datujemy na IX w. p.n.e. Wówczas władza centralna zaczęła tracić znaczenie na rzecz możnowładców, zanikał system inwestytury, a wpływ urzędników na sprawy państwowe stał się bardziej odczuwalny. Książęta prowadzili między sobą walki, nie zważając na rozporządzenia ani pozycję monarchy. Według chińskiej tradycji królowie Zhou, jak i ich poprzednicy, przestali przypominać cnotliwych i rozsądnych władców z początków panowania – zamiast tego stali się nieudolni i gnuśni.
Schyłek zachodniej dynastii Zhou przypada na czas panowania You Wanga (782–771 p.n.e.). Według „Zapisków Historyka” władca ten miał ulubioną konkubinę Bao Si, która nigdy się nie uśmiechała. Król próbował wielu sztuczek, by wywołać choć lekki uśmiech na twarzy kobiety. Pewnego wieczora wpadł na pomysł, by dać sygnał alarmowy: zapalono żagwie na wieżach pałacu. Sygnał ten został odebrany przez wasali władcy, który przyzywał ich do stolicy, by bronili miasta i swego króla przed zbliżającymi się barbarzyńcami. Gdy książęta przybyli do stolicy, zorientowali się, że padli ofiarą dość nieśmiesznego żartu. Bao Si widząc skonfundowanie i irytację mężczyzn, wybuchnęła śmiechem. You Wang odkrywszy co bawi jego konkubinę, powtórzył ten sam żart jeszcze kilka razy. I to doprowadziło go do zguby. Kiedy barbarzyńcy wreszcie rzeczywiście stanęli u bram miasta, na sygnał alarmowy nie zareagował nikt. Barbarzyńcy splądrowali i zniszczyli stolicę.
Następca You Wanga, Ping Wang, przeniósł stolicę do Luoyang. Ping nie był już w stanie odwrócić losu los dynastii. Rozpoczął się powolny proces rozkładu, dynastia Zhou już nigdy nie odzyskała dawnej świetności. Terytorium naokoło głównego ośrodka politycznego stale się zmniejszało, aż pod kontrolą dynastii pozostał niewielki skrawek ziemi.
ciąg dalszy nastąpi…
Tekst: Milena Świeboda
Redakcja: Leszek B. Ślazyk
e-mail: kontakt@chiny24.com
© 2010 – 2021 www.chiny24.com
