Środkowy i późny okres dynastii Tang – kres chińskiej świetności

Milena Świeboda 27-10-2021

0 1 378

Środkowy okres władzy Tangów charakteryzował się pozornym ładem, którego nie zburzyła nawet przejściowa uzurpacja Wu Zetian. Przybywało ludności, artyści wznosili się na nowe wyżyny sztuki, rozkwitał handel i rzemiosło. Jednakże był to również okres, podczas którego dwór cesarski zaczęła drążyć przewlekła choroba, a na pierwsze objawy nie trzeba było długo czekać. Panowanie cesarza Xuanzonga to moment zwrotny w historii kraju. Obiecujący władca całkowicie zaprzepaścił swoją polityczną pozycję, wdając się w romans z konkubiną swojego syna, atrakcyjną Yang Guifei. Podczas gdy cesarz ignorował państwowe powinności, realną władzę na dworze sprawował kanclerz (którym notabene został Yang Guozhong, spokrewniony z Yang Guifei). Ogólna atmosfera w otoczeniu władcy stawała się coraz bardziej napięta, a konflikty pomiędzy grupami najbardziej wpływowych dostojników zaostrzały się.

VIII wiek był prawdopodobnie jednym z ważniejszych okresów dla sztuki okresu dynastii Tang. Cesarz Xuanzong sprawował rolę artystycznego mecenasa, wspierając twórców. Na zdjęciu fragment „Osiemdziesięciu siedmiu nieśmiertelnych” autorstwa malarza ówczesnego okresu, Wu Daozi. Całość można obejrzeć tutaj.

Jednym z objawów nieumiejętnie prowadzonej polityki środkowego okresu Tangów były środki wprowadzone w celu złagodzenia kryzysu agrarnego — albo raczej ich brak. Z początkiem panowania cesarza Xuanzonga, zainicjowany wiek wcześniej system „wyrównania ziemi” przestał przynosić rezultaty. Nie dostosowano ilości przyznawanej chłopom ziemi do zwiększającej się liczby wiejskiej ludności. Tym samym zmniejszyły się rozmiary gospodarstw chłopskich, a co za tym idzie — ich wydajność produkcyjna. Chłopi ubożeli i z czasem nie byli w stanie płacić podatków, popadając w długi. Tutaj historia ponownie zatacza koło: zdesperowani wieśniacy sprzedawali ziemie bogatym właścicielom ziemskim, przechodząc w dzierżawę. Według spisu z 754 roku, na 52,8 milionów ludności przypadało jedynie 7,6 milionów podatników. Ostatecznie w roku 780 zniesiono system „wyrównania ziemi”, chociaż w praktyce nie funkcjonował już od kilkudziesięciu lat.

W środkowym i końcowym okresie dynastii Tang radykalnej zmianie uległ wzorzec kobiecego piękna.

Brak wolnych chłopów oznaczał brak rąk do prac przymusowych i niedobory w wojsku: na obu tych płaszczyznach zaczęto wykorzystywać siłę najemną, co generowało kolejne koszty. W latach 60 rząd postanowił ratować podupadający skarbiec w najprostszy możliwie sposób: wprowadzono nowe podatki, które obciążały po równo wszystkich, w tym możnych. Nie przewidziano jednak, że arystokracja wykorzysta swoją pozycję, aby uchylić się od płacenia i całe brzemię finansowe zostanie przerzucone na pozostałą „przy życiu” garstkę wolnych chłopów. To jedynie przyśpieszyło proces rozkładu drobnych majątków wiejskich — dane z końcówki VIII wieku wskazują, że na cały kraj przypadało wyłącznie ok. 4-5% wolnych gospodarstw.

Na domiar złego, nad Tangami zaczęło unosić się widmo wrogich najazdów ze strony ludów ościennych. Tybetańczycy na zachodzie, rosnące w siłę plemiona Kitanów na północy i plemiona Taiów na południu: konflikty i wojny dodatkowo obciążały finansowo dynastię. W efekcie dwór wydzielił specjalne gubernatorstwa wojskowe w okręgach przygranicznych, które miały na celu odpychać najeźdźców. Nie trzeba przypominać, że decentralizacja władzy nigdy nie wychodziła Chińczykom na dobre i zazwyczaj była wyłącznie „gwoździem do trumny”. Z czasem to właśnie zwierzchnicy prowincjonalnych obszarów zaczęli stanowić największe zagrożenie dla trwałości dynastii.

Rebelia An Lushana nie była pospolitym ruszeniem, ale wyzwaniem rzuconym przez doświadczonego dowódcę, który potrafił umiejętnie wykorzystać słabości Tangów.

Apogeum kryzysu nastąpiło w latach 50. W 755 roku gubernator wojskowy trzech okręgów, An Lushan, rozpoczął kampanię wymierzoną przeciwko rządowi centralnemu. Na wierzch wyszły wówczas wszystkie słabości tangowskich instytucji. Najbardziej znamienne wydaje się nastawienie właścicieli ziemskich oraz licznych gubernatorów wojskowych, którzy nie kwapili się do udzielenia pomocy. Rebelia została stłumiona dopiero w 763 roku, dzięki pomocy sprzymierzonych sił ujgurskich.

An Lushan pierwotnie był niewolnikiem tureckiego pochodzenia. Dzięki swojemu rubasznemu charakterowi i bezpardonowemu poczuciu humoru zyskał sympatię cesarza Xuanzonga. Ostatecznie zginął z rąk własnego syna.

To wydarzenie bezpowrotnie osłabiło dynastię – straty ludzkie i materialne były ogromne, postępowała dezorganizacja rządu. Prawdziwa władza znalazła się w rękach gubernatorów wojskowych, którzy masowo uchylali się od wypełniania obowiązków względem instancji centralnej. Elity były zbyt zaangażowane w swoje „prywatne wojenki” na dworze, aby w ogóle podjąć próby odzyskania utraconej pozycji. Kryzys rolnictwa postępował, a kraj ubożał. Ostateczny upadek był tylko kwestią czasu.

Ciekawym elementem polityki Tangów późnego okresu była całkowita zmiana stanowiska wobec obcych kultur i religijnych instytucji. Za czasów Wu Zetian – o czym wspomniano w poprzedniej części – buddyzm uzyskał ogromne wpływy, a sami buddyści byli właścicielami rozległych połaci ziemi, zaraz obok obszarników. Z tego względu zdecydowano się odebrać buddystom nadane im przywileje. Niszczono świątynie, mnichów mordowano bądź kazano powrócić do świeckiego życia. Majątki buddystów skonfiskowano. W późniejszych latach buddyzm powrócił do łask, jednakże nigdy nie odzyskał utraconej pozycji. Można przypuszczać, że nagły, „antyreligijny” zwrot w polityce Tangów całkowicie zaprzepaścił szanse buddyzmu, by ten stał się chińską religią państwową, a jego przywódcy uzyskali realny wpływ na sposób sprawowania władzy w Państwie Środka.

Gdy wybuchła rebelia, cesarz Xuanzong wraz ze swoją świtą zbiegł na południe. Podczas wędrówki doszło do buntu wojskowych, którzy zaczęli domagać się stracenia ukochanej władcy. Xuanzong ostatecznie uległ ich żądaniom i rozkazał udusić Yang Guifei. Historia ich miłości została spisana przez poetę Bai Ju w utworze Chang Hen Ge („Pieśń o wiecznym smutku”).

Los Tangów przypieczętowała rebelia chłopska zainicjowana na początku IX wieku. Jej głównym prowodyrem był przemytnik soli, Huang Chao, który liczył na ustanowienie własnej dynastii. Z łatwością zdobył poparcie wśród rozsierdzonych mas chłopskich. W 880 roku zdobył Chang’an i proklamował utworzenie nowej dynastii. Jednakże był to twór nietrwały, bez realnych możliwości sprawczych. Wpływy Huang Chao ograniczały się tylko do stolicy, nie posiadał on innych ośrodków władzy w kraju.

Władza, ani związane z nią wojsko, nie były w stanie poradzić sobie z powstaniem. Na samym początku rząd zdecydował się uzbroić ludność przeciwko rebeliantom. Był to błąd – spora część poddanych nie była przychylna władzy centralnej i dołączyła do szeregów Huang Chao. Wojska prowincjonalne często sympatyzowały z powstańcami; ponadto, jakikolwiek opór najzwyczajniej w świecie nie leżał w ich interesie. Rebelie udało się zdusić dopiero z pomocą wojsk południowego plemienia tureckiego.

Pomimo pozornego stłumienia rebelii i powrotu do dawnych porządków, wybuch powstania był równoznaczny z upadkiem dynastii. Do ostatecznego zakończenia dziejów dynastii Tangów przyczynił się generał Zhu Wen, który podczas rebelii walczył po stronie Huang Chao. Zhu był dowódcą jednego z oddziałów powstańców, ale w pewnym momencie zdradził Huanga i przeszedł ze swoimi ludźmi na stronę Tangów. Cesarz w podzięce nadał mu nowe imię: Quanzhong, co znaczy „Całkowicie lojalny”. „Lojalny” Zhu Wen wykorzystał swoje wpływy, by podporządkować sobie dwór i samego cesarza. Dwaj ostatni Tangowie, czyli Li Jie i Li Zuo byli już wyłącznie cesarzami marionetkowymi i realizowali plany Zhu Wena. Zhu obu ich zamordował, a po śmierci Li Zuo ustanowił własną dynastię: Liang. Historia wspaniałej dynastii Tangów dobiegła końca w ponurych okolicznościach.