Zdaję sobie sprawę z faktu, że najważniejszym tematem kojarzonym dziś z Chinami jest koronawirus. Zaraziły się nim (nie tylko w Chinach) wszystkie rozmowy prywatne i przekazy medialne. Ale pojawienie się wirusa nie zmieni faktu, że znajdujemy się dokładnie w środku okresu obchodów Chińskiego Nowego Roku. I nim się dzisiaj zajmiemy. O wirusie mówią i piszą wszyscy i wszędzie, zatem w ramach wytchnienia od grillowanego powszechnie zarazka opowiem dzisiaj nieco o Święcie Wiosny. To święto posiadające niezwykle długą historię, bogactwo przeróżnych tradycji. Trudno je ująć w krótkiej, zwartej formie. Ale któż nie da rady ująć w kilku akapitach tysięcy lat wiedzy, tradycji, niezliczonej ilości wierzeń i obyczajów, jak nie ja, Wasz korespondent z Szanghaju? Zatem do dzieła!
Kalendarz chiński – podstawowe informacje
Według kalendarza chińskiego na jeden rok księżycowy (w odróżnieniu od naszego roku słonecznego) przypada 12 miesięcy, z których każdy liczy 29,5 dnia. Co trzy lata rok księżycowy wydłuża się o dodawany miesiąc przestępny. Jeden cykl w chińskim kalendarzu księżycowym obejmuje 60 lat i jest złożony z pięciu pomniejszych cykli, które reprezentują pięć podstawowych żywiołów składających się na całą materię, a są nimi: metal, woda, drewno, ogień, ziemia. Każdy z tych pięciu cykli trwa 12 lat, symbolizowanych przez 12 zwierząt. Początek roku chińskiego jest ruchomy i jest obchodzony pomiędzy 21 stycznia, a 20 lutego. Pierwszy dzień Nowego Roku to dzień po pierwszym nowiu księżyca po przesileniu zimowym. „Mały” cykl dzieli się na 12 lat, każdy rok na 12 miesięcy (poza latami przestępnymi), a każdy dzień dzieli się na 12 podwójnych godzin doby. Proste? Proste.
Tajemnice chińskiego kalendarza
Kalendarz chiński jest zapewne jednym z najciekawszych systemów porządkowania czasu stworzonych na świecie. Łączy historię z wiedzą, kulturą i obyczajami. Pomimo tego, że od 70 lat, od proklamowania Chińskiej Republiki Ludowej Chińczycy posługują się kalendarzem gregoriańskim, ich tradycyjny kalendarz jest wciąż używany. Do dnia dzisiejszego służy wyznaczaniu terminów świąt i dni wolnych od pracy (rzecz jasna oprócz święta narodowego 1 października i święta pracy 1 maja). Kalendarz ten powstał w oparciu o obserwacje wysokości słońca i jego korelacje z fazami księżyca. Zaczęto go stosować już w II wieku przed naszą erą za sprawą cesarza 秦始皇 Qin Shi Huang, zwanego 黃帝 Huang Di, założyciela dynastii 秦 Qin, cesarza, który zjednoczył Chiny. Qin Shi Huang uważany jest przez jednych za postać mityczną, inni przytaczając dowody historyczne wykazują, ze był postacią jak najbardziej realną. Imię tego cesarza możemy tłumaczyć jako Żółty Syn Niebios. Od daty jego wstąpienia na tron w roku 247 p.n.e. rozpoczynają się udokumentowane dzieje Chin. Zgodnie z legendą Żółty Cesarz był wróżbitą i posiadał wiele nadprzyrodzonych mocy – uznawany jest przeto za patrona chińskich astrologów i medyków. Przypisuje się mu autorstwo najróżniejszych wynalazków, między innymi kompasu, papieru, ceramiki, pisma, jedwabiu, akupunktury i oczywiście kalendarza chińskiego. Wiemy z pewnością, że to w okresie jego panowania większość z tych wynalazków stała się szeroko znana w Chinach, ale tez i daleko poza ich granicami. Z kalendarzem chińskim związany jest oczywiście coraz popularniejszy na świecie chiński horoskop. Lata parzyste w kalendarzu chińskim określane są jako Yang (pierwiastek męski), a nieparzyste Yin (pierwiastek żeński). Przeplatające się lata parzyste i nieparzyste symbolizują więc równowagę, która wedle chińskich filozofów była najważniejszym elementem w życiu człowieka.
No to który teraz mamy rok?
Odpowiedź dla posługujących się kalendarzem gregoriańskim jest prosta i oczywista: mamy rok 2020. W przypadku kalendarza chińskiego odpowiedź nie jest już tak oczywista. Bo wedle chińskiego kalendarza mamy rok 4717… lub 4718. Czy to kolejna nieprecyzyjna chińska odpowiedź na nasze precyzyjne pytanie? Nie. Różnica wynika z braku punktu odniesienia. W przypadku kalendarza gregoriańskiego jest nim domniemana data narodzin Chrystusa. I od niej liczymy kolejne lata nowej ery. W przypadku kalendarza chińskiego od tysięcy lat trwa spór interpretacyjny, czy „rok pierwszy” oznaczony być powinien jako „1”, czy może jednak jak „0”, właściwy początek każdej miary. Wszak i centymetr krawiecki zaczyna się od zera…. A ponieważ nie ma ostatecznego, jednoznacznego wskazania w tej sprawie, każdy może sobie wybrać tę interpretację jaka mu bliższa sercu. Osobiście jestem za Szczęśliwym Nowym Rokiem 4718!
Chiński horoskop
W kalendarzu chińskim cykl zodiakalny trwa dwanaście lat, a na każdy kolejny rok symbolizowany jest przez zwierzę. Zwierzę to opiekuje się ludźmi urodzonymi w jego roku. Każde z zodiakalnych stworzeń jest charakterystyczne, posiada odmienne zalety, talenty, ale również wady. W horoskopie chińskim występują następujące zwierzęta: mysz (szczur), bawół, tygrys, królik, smok, wąż, koń, owca (koza), małpa, kogut, pies i świnia. W tym „zestawie” uwagę zwraca smok, który nie jest stworzeniem rzeczywistym. Ale wszystkie zodiakalne stworzenia są od siebie różne. Są tu te odważne, duże i silne, są sprytne i malutkie, są też leniwe i brzydkie. Wszystkie one ze swoimi cechami wzięły się z legendy o 玉皇 Yu Hang, Jadeitowym Cesarzu, który jest władcą nieba, twórcą wszechświata i lordem cesarskiego sądu. Pewnego dnia Jadeitowy Cesarz zaprosił do siebie wszystkie stworzenia nieba i ziemi, przy czym ogłosił, że lata w kalendarzu, który tworzył, będą nazwane imionami owych stworzeń według kolejności, w jakiej przybędą na spotkanie. Zwierzęta ruszyły do "wielkiego wyścigu". Pierwsza przybyła mysz (szczur). Choć wydawało się, że pierwszy do celu dobiegnie bawół. Ale mysz była sprytna. Usiadła na grzbiecie bawołu i zeskoczyła zeń tuż przed cesarskim tronem, wyprzedzając o długość ogona, olbrzyma, który niósł ją przez całą drogę. Ostatnia przybyła świnia, bo zatrzymywała się często, aby cos przekąsić i się nieco zdrzemnąć. Mamy więc w kalendarzu 12 zwierząt i 12 lat odpowiadających „małemu cyklowi”. Każdy „mały cykl” symbolizowany jest przez jeden z 5 żywiołów. W „dużym cyklu” każde ze zwierząt występuje w konfiguracji z jednym z pięciu żywiołów. Tegoroczny Chiński Nowy Rok jest o tyle ważny, e rozpoczyna kolejny „duży cykl”. A zdarza się to raz na 60 lat. Według chińskich legend, przekazów ludzie urodzeni w różnych latach „dużego cyklu” posiadają odmienne charaktery i osobowości, determinowane przez patronujące im zwierzęta występujące w różnych żywiołach. Co bardzo ważne: chińscy astrologowie przez wieki prowadzili różnego rodzaju obserwacje, które pozwoliły stworzyć swego rodzaju statystyki dotyczące charakterów i osobowości ludzi rodzących się w określonych latach. Dlatego też dziś często (choć nieformalnie) z chińskiego horoskopu nie korzysta się by wróżyć przyszłość, ale po to, aby poznać charakter, talenty, wady i skłonności osób urodzonych w danym roku chińskiego kalendarza. Dziwne? Hmmm. Francuskie firmy headhunterskie biorą pod uwagę datę urodzenia (w sensie horoskopowym) kandydata na dane stanowisko, a także poddają badaniom grafologicznym ręcznie pisane podania o pracę. Ach, francuska sinologia jest jedną z najlepszych na świecie.
Rok 4718/2020 to rok 老鼠 myszy w żywiole metalu. Być może ktoś z Państwa zdziwił się już wcześniej określeniem, ze ten rok nazywam mianem „myszy” a nie „szczura”. Bo tak powszechnie nazywanym jest na Zachodzie. Tymczasem wkrada się nam tutaj problem językowy, jakże charakterystyczny dla języka chińskiego. W języku tym znak 老鼠 określa zarówno mysz, jak i szczura. Jeśli Państwo nie wierzycie, wrzućcie sobie znak 老鼠 do translatora Google, a sami się przekonacie 😊. Abstrahując od kwestii lingwistycznych nie potrafię sobie wytłumaczyć dlaczego akurat określenie „szczur”, a nie „mysz” przylgnęło do zwierzęcia z chińskiego horoskopu. Przecież szczur ma wydźwięk pejoratywny, mysz – mimo wszystko – jest znacznie lepiej postrzegana, że o Myszce miki nie wspomnę. Ale skoro mamy tu wolny wybór, to ja, wbrew ogólnej tendencji wybieram tą milszą wersję tłumaczenia znaku 老鼠. I dlatego tez oświadczam, że mamy oto Nowy Rok Myszy! A może Myszki nawet.
Ludzie urodzeni w roku „Myszy” – kim są?
„Myszy” to ludzie urodzeni w latach: 2020, 2008, 1996, 1984, 1972, 1960, 1948, etc.
Sprzyjającymi im są:
liczby – dwa i trzy;
kolory – niebieski, zielony i złoty;
kwiaty – lilie i afrykańskie fiołki;
kierunki geograficzne – zachód, północny zachód i południowy zachód.
Osobowość:
Osoby urodzone w roku myszy charakteryzują się zaradnością i bystrością. Mają wielką wyobraźnię, są dobrymi obserwatorami. Potrafią uzyskać przewagę poprzez dokonywanie właściwego wyboru z kilku dostępnych możliwości. Mają braki w komunikacji. To powoduje wiele nieporozumień, które wywołują ich agresywne reakcje. Uwielbiają oszczędzać. Ale czasami są gotowe wydać fortunę na rzeczy, których nie potrzebują, ale do których zostaną przekonane.
Mocne strony: są inteligentne, optymistyczne i łatwo dostosowują się do sytuacji.
Słabe strony: są uparte, nieśmiałe i chciwe.
Znaczenie symbolu „Myszy”.
Mysz symbolizuje bogactwo, sukces i mądrość. Myszy są Yang i oznaczają początek.
Osoba urodzona w roku Myszy jest uważana za sprytną i jako taka jest faworyzowana przez wszystkich. Mężczyźni urodzeni w tym roku mają szczególną zdolność przystosowywania się do nowych sytuacji. Kobiety spod tego znaku z chęcią podejmują się opieki nad innymi, przy czym są bardzo dobrze zorganizowane. Ci, którzy urodzili się w roku Myszy mają z reguły stabilne życie i posiadają zdolność przekuwania nieszczęśliwych wydarzeń w zdarzenia pozytywne.
Tradycja i obyczaje.
Chiński Nowy Rok w gregoriańskim kalendarzu rozpoczął się 25 stycznia 2020 roku. Najważniejszym dniem obchodów Chińskiego Nowego Roku była – jak od tysięcy lat – wigilia 24 stycznia. W wigilię bowiem cała rodzina, cały klan, spotyka się przy suto zastawionym stole. Dokładnie jak w Polsce w wigilię (czyli w przeddzień) Bożego Narodzenia. Tego dnia na świątecznym stole nie może zabraknąć ryby (gotowanej w całości na parze lub smażonej), jak też różnego rodzaju mięs (wieprzowina jest obowiązkowa), warzyw, owoców morza. Na północy kraju w menu świątecznym punktem obowiązkowym są pierogi, a na południu ciasta ryżowe. Wigilia Nowego Roku to niemal cały wieczór poświęcony jedzeniu, piciu i oglądaniu w TV dorocznej gali noworocznej przygotowanej przez państwową CCTV. Wielu opcji nie ma, bo tę galę retransmitują wszystkie telewizje prowincjonalne i prywatne. Chcesz, nie chcesz, w wigilię Nowego Roku oglądasz galę. I kiedy już sobie tam w telewizorze leci, odsypiasz trudy podróży. Dzieci, zwłaszcza te nastoletnie niecierpliwe czekają na wręczenie przez seniorów rodu 红包 Hong Bao – czerwonych kopert z pieniędzmi. Wedle tradycji chińskiej nic tak nie odstrasza złych mocy jak gruby plik banknotów. Wedle prawideł chińskiej współczesności czerwone koperty to kieszonkowe dzieci i młodzieży. Pieniądze te zostaną wydane na zabawki, odzież, rzeczy niezbędne w szkole, a czasem też znajdą się na koncie, z którego za kilka, kilkanaście lat pokrywane będą koszty edukacji obdarowywanego w przeszłości dziecka.
Chiński Nowy Rok to setki lat tradycji. Ze świętem tym wiążą się bardzo specyficzne obyczaje. Są rzeczy, które wykonać w święta trzeba, i takie, których wykonanie sprowadza Armagedon na wszystkich.
Co należy zrobić przed Nowym Rokiem?
(a) Dokładnie wysprzątać i uporządkować dom, wyrzucić wszystkie śmieci. Pozbyć się z domu jakiegokolwiek pecha, który mógł nagromadzić się w minionym właśnie roku.
(b) Przed wigilią należy umyć włosy, a nawet ostrzyc się. Nie można tego robić w pierwszy dzień Nowego Roku, bo szanse i sukcesy przemkną obok nosa.
(c) Przed świętami należy udekorować mieszkanie i drzwi symbolami szczęścia. Dominuje czerwień, bo to kolor pomyślności, wszelkiego powodzenia.
(d) O północy w wigilię wystrzelą w czarne niebo sztuczne ognie. Niestety ten zwyczaj ginie, kultywowany jest tylko na wsi i w małych miasteczkach. Odpalanie petard i rac jest zabronione w dużych miastach z uwagi na zanieczyszczenie środowiska oraz liczne wypadki. Nowoczesność wygrywa z tradycją.
(e) Podczas świąt, zwłaszcza na północy, należy jeść pierogi. Czynić tak należy ponieważ:
– są pyszne;
– ich nazwa po chińsku – 饺子 "Jiao Zi" oznacza: nowe zastępuje stare;
– ich kształt przypomina sztabki złota, które w dawnych czasach były używane w Chinach jako środek płatniczy. Talerz pełen pierogów jest niczym stos złota, symbolizuje bogactwo w nadchodzącym roku.
Czego w Nowy Rok robić nie należy:
1. Przyjmować leków pierwszego dnia Nowego Roku. To oznacza, że będziemy chorować przez cały rok.
2. Jeść owsianki/kleiku ryżowego, bo to robią tylko biedni ludzie. A nie chcemy przecież klepać biedy w Nowym Roku.
3. Prać odzieży w pierwszym i drugim dniu Nowego Roku. To dni bożka wody – 水神 ShuiShen.
4. Używać ostrych przedmiotów, czyli noży, nożyczek, etc. Jakikolwiek wypadek przy używaniu tych narzędzi oznacza cały rok niepowodzeń.
5. Kobiety nie powinny opuszczać swojego domu w pierwszy dzień świąt, albowiem to gwarantowany pech przez cały Nowy Rok. Zamężna córka nie powinna odwiedzać rodziców pierwszego dnia Nowego Roku, bo to przyniesie im pecha i trudności finansowe (duże wydatki) w Nowym Roku. Ale już drugiego dnia świąt córka witana jest przez rodzicieli z szeroko rozwartymi ramionami. Drugiego dnia klątwa znika, jak ręką odjął.
6. Pierwszego dnia Nowego Roku nie powinno się zamiatać podłóg, bo to może zmieść bogactwo domu (rodziny).
7. Należy unikać płaczu dziecka. Płacz dziecka może bowiem przynieść pecha całej rodzinie. Rodzice maleństw stają na głowie, aby dziecko w pierwszym dniu Nowego Roku śmiało się do rozpuku.
8. W czasie świąt Nowego Roku nie pożyczamy od nikogo pieniędzy. Nie zaczynamy świąt z niespłaconymi długami. Jeśli ktoś jest ci winny pieniądze, nie domagaj się zwrotu tego długu w domu dłużnika. Kto tak uczyni, będzie w Nowym Roku nieszczęśliwy. Święta przeminą, a wtedy można za windykację zabrać się ze zdwojona energią. Wtedy można.
9. W czasie Nowego Roku pojemnik, w którym przechowujemy ryż nie może być pusty. To zły omen. Pusty pojemnik na ryż to groźba niedostatku.
10. Należy uważać, aby nie uszkodzić noszonego w święta ubrania. To przynosi pecha.
11. Należy unikać ubierania się w odzież koloru białego i czarnego. To kolory żałoby. Najwłaściwszym kolorem na Nowy Rok jest rzecz jasna kolor czerwony.
12. Pod żadnym pozorem nie należy dawać prezentów noworocznych w postaci zegarków (tych Chińczykom nie prezentujemy nigdy, zegary to symbol upływającego czasu, a wiec i śmierci!), jak i wszelkich przedmiotów z ostrzami i szpikulcami. Jeśli chcemy sprawić w Nowy Rok komuś właściwy prezent, włóżmy kilka czerwonych banknotów 100 yuanowych do czerwonej koperty. A potem odegrajmy ten tradycyjny teatrzyk: obdarowany dwukrotnie odmówi przyjęcia koperty, ale za trzecim razem przyjmie. I podziękuje.
Przyswoiwszy tę wiedzę będziecie Państwo wstępnie przygotowani na świętowanie Chińskiego Nowego Roku. W tym roku świętowanie wychodzi nam nieco bokiem przez tego koronawirusa, ale w przyszłym?
Zatem do siego 4718 roku i wszystkiego najlepszego w rozpoczynającym się właśnie 60 letnim cyklu księżycowego kalendarza chińskiego.
