Komuniści przejęli władzę w fatalnym momencie. Ciągnące się przez 20 lat konflikty całkowicie zdewastowały gospodarkę. Produkcja przemysłowa nie sięgała nawet połowy poziomu sprzed wojny, linie transportowe i komunikacyjne przestały istnieć, rolnictwo było niewydajne i zacofane. Z tego względu oczywistym priorytetem nowej władzy było szybkie ustanowienie sprawnego rządu i wyciągnięcie kraju z wszechobecnej nędzy. Wdrażane rozwiązania często balansowały na granicy utopii i absurdu, prowadząc do zatrważających konsekwencji. Zaledwie w przeciągu kilka lat od objęcia władzy, radykalna polityka Mao Zedonga doprowadziła do śmierci kilkudziesięciu milionów osób.
1 października 1949 proklamowano Chińska Republikę Ludową. W 1950 roku komunistyczny rząd rozpoczął ogólnokrajową kampanię konfiskaty i podziału ziemi obszarniczej, w wyniku której 300 mln chłopów otrzymało 47 mln ha ziemi. Proces aneksji dóbr był przeprowadzany w sposób niezwykle bezwzględny i brutalny. Ze względu na brak dostępu do wiarygodnych danych dokładna liczba śmiertelnych ofiar pierwszej reformy rolnej w Chinach Ludowych wciąż pozostaje nieznana. Znacjonalizowano wszystkie przedsiębiorstwa zagraniczne, pozostawiając w rękach chińskiej burżuazji 30% rodzimego przemysłu. W pierwszych latach istnienia ChRL, władza przymykała również oko na handel prywatny.
W tym samym roku wybuchła wojna na Półwyspie Koreańskim. W październiku 1950 roku jednostki amerykańskie zbliżyły się niebezpiecznie blisko granicy z Chinami. Wówczas 400 tysięcy żołnierzy chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej, którzy formalnie występowali jako ochotnicy stający do walki po stronie koreańskich komunistów, przekroczyło graniczną rzekę i odepchnęło Amerykanów, którzy z kolei obecni byli na Półwyspie Koreańskim jako siły ONZ. Nastąpił okres krwawych zmagań, podczas których Chińczycy ponosili ogromne straty w ludziach wynikające z braku podstawowych środków walki, a także niedostatecznego wyszkolenia i nieefektywnego dowództwa.
W lipcu 1953 roku podpisano zawieszenie broni. Wojna koreańska przyczyniła się do rozwinięcia współpracy pomiędzy Chinami i ZSRR. 12 lutego 1950 roku zawarto chińsko-radziecki traktat o przyjaźni i sojuszu. Na podstawie równolegle prowadzonych rozmów gospodarczych, Chiny otrzymały od swojego sąsiada kredyt na sumę 300 milionów dolarów.
Względne ustabilizowanie sytuacji ekonomicznej kraju pozwoliło partii rozpocząć przebudowę państwa na modłę socjalistyczną. Wzorem sowietów, modernizacja kraju miała zostać przeprowadzona w oparciu o ścisłe planowanie. W ten sposób przyjęto plan pierwszej pięciolatki (1953-1957). Szybka industrializacja kraju miała zostać osiągnięta inwestycjami w przemysł ciężki. Plan był ambitny, rząd jednak nie posiadał wystarczających funduszy na jego realizację. Aby pozyskać potrzebne środki, przyśpieszono proces nacjonalizacji całego sektora przemysłowego oraz ogłoszono nowy program reformy rolnej, który zachęcał rolników do kolektywizacji swoich gospodarstw. Towarzysząca kampanii atmosfera nacisku i napięcia sprawiła, że do grudnia 1957 roku prawie wszyscy chłopi stali się członkami wiejskich spółdzielni.
Poważną przeszkodą w zainicjowaniu kampanii indoktrynacji społecznej był wszechobecny analfabetyzm – 80% Chińczyków pozostawało niepiśmiennymi. Z tego względu, KPCh zależało na pozyskaniu poparcia wykształconej warstwy społeczeństwa (ok. 4 mln osób). Jednakże, ze względu na coraz większą brutalność władz, intelektualiści zaczęli spoglądać na poczynania komunistów z dużą dozą sceptycyzmu. Świadom konsekwencji społecznych niedostatków Mao Zedong zainicjował „kampanię stu kwiatów”, zachęcając obywateli do swobodnego wypowiadania się na temat partii. („Niech rozkwita sto kwiatów, niech spiera się sto szkół”). Oficjalnie kampania miała na celu „złagodzić napięcia poprzez umożliwienie wypowiadania się krytycznie o istniejących warunkach”. W oficjalnym przemówieniu Mao podkreślił „nieantagonistyczny charakter sprzeczności wśród ludu”, których rozwiązanie nie wymaga użycia przemocy. Innymi słowy, krytykantom i wszelkim opozycjonistom w teorii nie groziły żadne represje.
Na komunistów ze wszystkich stron spadła ostra krytyka, ukazując zatrważający poziom społecznego niezadowolenia. Wypowiadały się przede wszystkim kręgi studenckie, inteligenci oraz członkowie małych partii demokratycznych. W reakcji na tę zaskakującą Mao Zedonga i jego współpracowników sytuację po paru tygodniach od uruchomienia „kampanii stu kwiatów”, KPCh zainicjowało kampanię antyprawicową, wycelowaną w tych, którzy odważyli się „wypowiadać krytycznie o istniejących warunkach”. Ofiary tej drugiej kampanii pozbawiano stanowisk, zmuszano do publicznego składania samokrytyki i poddawano reedukacji (niejednokrotnie w obozach pracy). Wśród ofiar represji znalazło się wielu wybitnych myślicieli, którzy powrócili do kraju po wygranej komunistów, aby dzielić się swoim doświadczeniem i wiedzą z nową władzą. Po zakończeniu kampanii partia wydała oficjalne oświadczenie, tłumacząc, że całe działanie miało na celu ujawnienie prawicowców i wrogów systemu. Wznowiono cenzurę i zakazano jakiejkolwiek krytyki władzy.
Pierwszy plan pięcioletni przyniósł zadowalające rezultaty, szczególnie w sferze przemysłu: zanotowano wzrost produkcji sięgający 18%. Sytuacja rolnictwa przedstawiała się gorzej, ponieważ wzrost wyniósł zaledwie 4%. Na tle owych rezultatów, w partii zaczęły narastać wątpliwości co do słuszności sowieckiego modelu planowania. Następna kampania miała zostać zrealizowana na podstawie ekonomicznych postulatów Mao Zedonga, którego podejście było dziwną mieszanką czynników ideologiczno-politycznych. Aby uzdrowić rolnictwo, Mao postanowił wykorzystać chińskich chłopów, mobilizując ich do pracy środkami propagandowymi. Zakładano, że owa mobilizacja popchnie wszystkie sektory gospodarki do przodu i zapobiegnie tworzeniu się przepaści finansowej pomiędzy okręgami wiejskimi i miejskimi.
Najbardziej niesławnym elementem „kampanii trzech sztandarów” był „wielki skok naprzód”. Partia apelowała do mieszkańców o zaangażowanie się przez trzy lata do ciężkiej pracy. Wspólny wysiłek miał przynieść wieczny dobrobyt. Rezultatem kampanii miała być szybka modernizacja kraju, a jej podstawowe hasło brzmiało „lepiej, prędzej i taniej”. Najważniejszym punktem była dalsza przebudowa rolnictwa i całego życia na wsi za pomocą komun ludowych. System komunalny miał objąć każdy aspekt życia wiejskiego. W toku kampanii odebrano chłopom ich niewielką własność, m.in. przydomowe działki i pola. Szacuje się, że 123 mln ledwo co utworzonych gospodarstw przekształcono w ok. 26 tysięcy komun. W całym kraju zmobilizowano dziesiątki milionów osób do udziału w akcji wytopu żelaza, dzięki czemu Chiny miały zwiększyć jego produkcję o 400%, a co za tym idzie stać się światową potęgą w produkcji żelaza i stali. W podwórkowych dymarkach i najprostszych piecach hutniczych własnej konstrukcji przetapiano dosłownie wszystko: garnki, narzędzia rolnicze, złom. Z przetopienia nieselekcjonowanych żelaznych przedmiotów nie otrzymywano ani żelaza, ani stali, lecz marnej jakości, lub zupełnie bezwartościowe żeliwo, które nie mogło zostać wykorzystane w przemyśle. Aby podtrzymać wysokie morale pracującego ludu, wprawiono w ruch komunistyczną maszynę propagandową. Już jesienią 1958 roku wszystkie środki masowego przekazu święciły niezwykłe sukcesy idei wielkiego skoku naprzód, w wyniku którego podwojono produkcję wszystkich sektorów gospodarczych. Były to oczywiście tylko mrzonki, a prawdziwe konsekwencje kampanii miały okazać się katastrofalne.
Karkołomne tempo wdrażania założeń wielkiego skoku, przy jednoczesnym zupełnym zignorowaniu takich czynników jak wymagania technologiczne wytopu wartościowego żelaza, doprowadziło do zapaści w rolnictwie i dramatycznego spadku produkcji rolnej. Ze względu na to, że większość chłopów zajmowała się wytopem stali, brakowało rąk do pracy w polu, a tym, którzy mogli podjąć pracę nie stało narzędzi – większość narzędzi została przetopiona i zamieniona w bezużyteczne „gomółki” żeliwne. Drastyczny spadek produkcji zbiegł się w czasie z klęskami żywiołowymi (m.in. plagą owadów spowodowaną tępieniem wróbli). Zamiast podwoić produkcję, kraj stanął na krawędzi kryzysu. Porażka wielkiego skoku była spowodowana nierealnymi oczekiwaniami jego twórców, kiepsko zaplanowanych i jeszcze gorzej wykonywanych projektów, których realizacja kładła na barki narodu chińskiego ciężar nie do wytrzymania. Wielki kryzys gospodarczy trwał od 1960 do 1962 roku. Od 1960 roku głodowali mieszkańcy całego kraju. W miastach obowiązywał system kartkowy, dzięki któremu sytuacja była względnie stabilna (aczkolwiek dystrybuowane porcje żywności nie przekraczały 1500 kalorii), ale na wsi chińskiej miała miejsce prawdziwa katastrofa. Wygłodniali ludzie zjadali wszystko: namoczone kawałki skóry, łodygi, padlinę. W najbardziej dramatycznych przypadkach dochodziło do aktów kanibalizmu. Oficjalna liczba zmarłych pozostaje nieznana. Najczęściej podaje się dane w przedziale od 10 do 45 mln ofiar.
Kryzys żywnościowy udało się złagodzić z pomocą nowych środków administracyjnych i gospodarczych. Systematycznie wzrastała krajowa produkcja zboża, rozpoczęto również import żywności (aczkolwiek, wysyłano ją wyłącznie do miast). Zreorganizowano komuny ludowe, które zostały podzielone na mniejsze jednostki, co miało sprzyjać ich efektywności. Aby uratować przemysł, władze zdecydowały się na zamknięcie dużej ilości zakładów powstałych w wyniku wielkiego skoku oraz obniżeniu inwestycji w przemyśle. Problem masowego bezrobocia w miastach rozwiązano poprzez przymusowe zsyłanie zbędnych robotników na wieś, gdzie wciąż szalał głód (ok. 20 mln osób do 1962).
Od początku 1963 aż do rozpoczęcia rewolucji kulturalnej, odnotowywano powolną, acz stabilną poprawę warunków bytowych. Produkcja zboża sięgnęła 200 mln ton w 1965 roku, prawdopodobnie dzięki wykorzystaniu nawozów sztucznych. Odnotowano znaczne osiągnięcia w oświacie i służbie zdrowia. W 1964 roku do szkół uczęszczało 80 milionów dzieci, a powszechność nauki dla dorosłych obniżyła ogólny poziom społecznego analfabetyzmu. Wzrosła liczba lekarzy, których kształcono wedle zachodnich wzorców. Postępy osiągnięte w tych latach wynikały w sporej mierze z realistycznej i umiarkowanej polityki rządu, zainicjowanej przez przewodniczącego Liu Shaoqi i jego współpracowników (m.in. Deng Xiaopinga), którym udało się odsunąć Mao Zedonga na boczny tor. Lata głębokiego kryzysu będącego skutkiem porażki „wielkiego skoku naprzód” nadszarpnęły autorytet Przewodniczącego, który na chwilę uznał przewagę oponentów i pozwolił im przejąć pozorne przywództwo w partii i państwie.
Mao wycofał się z życia partyjnego. Oficjalnie po to, aby przemyśleć sprawy związane z krajem i sformułować podstawowe założenia nowego programu. W praktyce niemożność przeforsowania własnych koncepcji sprawiła, że Mao Zedong był coraz bardziej niezadowolony z aparatu partyjnego i kierownictwa KPCh. Postanowił rozejrzeć się za nowymi sojusznikami. W tym celu zwrócił się w kierunku armii, która bezpośrednio mu podlegała. Przy udziale zwierzchnika sił zbrojnych, Lin Biao, rozpoczęto skrupulatną kampanię gloryfikacji Mao Zedonga i jego poglądów. Wydano pierwszą czerwoną książeczkę, a w całym kraju stawiano pomniki i wieszano portrety Wielkiego Wodza. W prasie podkreślano niewyobrażalny wkład filozoficznej myśli Mao dla dalszego rozwoju marksizmu i leninizmu. Wraz z upływem czasu, Mao Zedong został otoczony kultem o wręcz religijnym charakterze.
Kampania zaczęła przynosić oczekiwane rezultaty, a szala wyraźnie przechyliła się w stronę Mao Zedonga, który chciał zmieść z głównej areny politycznej „umiarkowanych” polityków i głównych rywali, m.in. Liu Shaoqi. Powoli przygotowywano grunt pod kolejną rewolucję, która miała przysporzyć narodowi chińskiemu kolejnych głębokich cierpień.
Tekst: Milena Świeboda
Źródła:
„Historia Chin” Witold Rodziński
W powyższym artykule wykorzystano osobiste notatki autorki z przedmiotu „Historia Chin” wykładanym na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu przez Dr. Kamila Burkiewicza.
Źródła zdjęć:
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Roz%C5%82am_radziecko-chi%C5%84ski
- https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%A9%AC%E5%AF%85%E5%88%9D
- https://en.wikipedia.org/wiki/Great_Leap_Forward
- https://en.wikipedia.org/wiki/Great_Leap_Forward
- https://tech.wp.pl/chiny-wojna-z-wroblami-gdy-zabraklo-ptakow-zaczeli-ginac-ludzie,6430063768119425a
- https://www.xincheping.com/tribe/art/232117.html
Redakcja: Leszek B. Ślazyk
e-mail: kontakt@chiny24.com
© 2010 – 2022 www.chiny24.com
