Historia

Ekspedycja Północna – rozłam wewnątrz Guomintangu

Po nieoczekiwanej śmierci Sun Yat-sena, kierownictwo nad partią przejął Czang Kai-Shek, pozornie kontynuując realizacje pierwotnych planów Ojca Narodu. We współpracy z komunistami rozpoczęto Ekspedycję Północną, której celem było sukcesywne rozbijanie kolejnych sił militarystów. W tym czasie pogłębiał się kryzys w szeregach Guomintangu, który doprowadził do rozłamu pomiędzy lewym i prawym skrzydłem partii, a następnie do krwawych prób wyeliminowania komunistów z życia politycznego Chin.

W Chinach Środkowych i Północnych dynamicznie rozwijał się ruch robotniczy, przybywało związków zawodowych. W II Kongresie Związków Zawodowych udział wzięło 251 delegatów, reprezentujących ok. 540 tys. robotników. W tym samym czasie w Kantonie odbył się pierwszy zjazd działaczy ruchu chłopskiego z prowincji Guangdong. Tym samym, po raz pierwszy w dziejach Chin, najuboższe i najliczniejsze warstwy ludności miały odegrać aktywną rolę w kształtowaniu przyszłości swojej ojczyzny.

30 maja 1925 w Szanghaju, demonstracja licząca ponad 10 tysięcy osób przeszła ulicami miasta, domagając się praw pracowniczych oraz swobód obywatelskich. Brytyjskie oddziały otworzyły ogień do protestujących, co doprowadziło do wybuchu strajku powszechnego w całym Szanghaju. Strajk zakończył się dopiero po ustępstwach ze strony rządu. Obraz pt. „Ruch 30 maja”, autorstwa Chen Daqinga.

1 lipca 1925 roku rząd GMD w Kantonie ogłosił się Rządem Narodowym. Dokonano reorganizacji sił zbrojnych, zmieniając ich nazwę na Armia Narodowo-Rewolucyjna (ANR). Jesienią tego samego roku rozpoczęto Drugą Ekspedycję Wschodnią, która miała na celu ostateczne unieszkodliwienie armii Chen Jiongminga. Zdobyto główną siedzibę Chena, który zbiegł do Hongkongu, a następnie rozbito wszystkie wciąż aktywne oddziały jego armii działające w prowincji Guangdong. Do końca listopada udało się rozgromić oddziały innych militarystów w pozostałych częściach prowincji. Tym samym Guangdong znalazł się pod wyłączną władzą GMD, a armia zaczęła przygotowywać się do Ekspedycji Północnej.

Plakat propagandowy przedstawiający zachodniego kapitalistę i wojskowego watażkę torturujących chińskiego robotnika.

Po śmierci Suna nastąpił wzrost wewnętrznych konfliktów w łonie GMD pomiędzy prawym i lewym skrzydłem. Wszelkie spory kamuflowano sztuczną fasadą jedności i współpracy do tego stopnia, że na kolejnym zjeździe GMD przyjęto program postulujący kontynuację rewolucji narodowo-demokratycznej, a do nowego komitetu centralnego partii wybrano pokaźną reprezentację lewicowych przedstawicieli. Czang Kai-Shek i jego zwolennicy składali deklaracje poparcia, jednocześnie spiskując przeciwko komunistom. 20 marca, 1926 roku, z inicjatywy Czanga, aresztowano 50 działaczy KPCh w Akademii Whampoa i zażądano odwołania trzech głównych doradców radzieckich.

Incydent został prędko zażegnany. Czang zrzucił odpowiedzialność za aresztowanie komunistów na swoich podwładnych, a następnie znormalizował stosunki z misją radziecką, licząc na dalsze wsparcie finansowe. Po tym wydarzeniu, część przywódców KPCh wraz z działaczami Kominternu wyraziła wątpliwości co do słuszności dalszego sojuszu z GMD. Wszelkie zastrzeżenia zostały jednak zignorowane, ponieważ nie zgadzały się z koncepcjami Stalina, który za wszelką cenę chciał zachować istniejącą formę jednolitego frontu. Pomimo zaistniałych wydarzeń, KPCh i Komintern wyrazili zgodę na realizację Ekspedycji Północnej, a pełnia władzy nad rządem i armią została przekazana w ręce Czang Kai-Sheka.

Wang Jingwei (po lewej), przywódca lewego stronnictwa GMD oraz Czang Kai-shek.

Bezpośrednią przyczyną rozpoczęcia Ekspedycji była walka o władzę w rejonie bogatego Hunanu. W marcu 1926 roku wojska podwładnego Wu Peifu zostały wypędzone przez oddziały miejscowego militarysty, Tanga Shengzhi. Szybko nastąpiła odsiecz frakcji Zhili, która wyparła Tanga na południe. Wówczas Tang ogłosił przystąpienie do GMD i poprosił o pomoc, która została mu bezzwłocznie udzielona. 15 maja 1926 roku oficjalnie rozpoczęto Ekspedycję Północną. Większość wojsk skierowano przeciwko armii Wu Peifu w Hunanie. Pierwszy plan przewidywał natarcie w kierunku Wuhanu, a następnie marsz na Pekin, przy jednoczesnym unikaniu walk na terenie prowincji Chin Środkowych, gdzie najbardziej prawdopodobny był odwet wojsk zachodnich okupujących te regiony.

Czang na początku Ekspedycji Północnej, 1925.

ANR szybko wyparła oddziały Wu z Hunanu. Następnie, po miesiącu zaciętych walk, przejęto Jiangxi, a stolica prowincji stała się główną siedzibą Czanga i jego zwolenników. Ponadto, do końca grudnia zdobyto Fujian, tym samym otwierając front w kierunku prowincji przybrzeżnych.

Ludność obszarów, przez które przesuwały się oddziały ANR, okazywała żołnierzom ogromne wsparcie. Mieszkańcy udzielali ANR cennych informacji o ruchach wojsk przeciwnika, dostarczali żywność i zgłaszali się do służby transportowej. Było to o tyle niecodzienne, że zwykli ludzie bali się zazwyczaj oddziałów wojskowych jak band rzezimieszków. Żołnierze w istocie zachowywali się zazwyczaj wobec ludności wiejskiej jak bandyci. Odmienny stosunek do ANR wynikał z prowadzonej w tych regionach szerokiej akcji propagandowej GMD. Co ciekawe, akcja ta była dziełem wydziału propagandy GMD, w którym ważną rolę odgrywał… Mao Zedong.

W tym czasie w szeregach GMD wybuchł konflikt dotyczący lokalizacji nowego rządu. Większość członków gabinetu opowiadało się za przeniesieniem centrum administracyjnego do Wuhanu, podczas gdy Czang zażądał by rząd przeniósł się Nanchangu, stolicy Jiangxi. Oficjalne pertraktacje spełzły na niczym i w styczniu przeniesiono siedzibę rządu do Wuhanu, podczas gdy Czang wciąż stacjonował w Nanchangu. Tym samym powstały dwa odrębne ośrodki władzy. Tang objął stanowisko dowódcy wojsk posłusznych rządowi w Wuhanie, stając w opozycji do Czang Kai-Sheka.

Mapa sytuacyjna : układ sił na początku Ekspedycji Północnej.

Czang nieoczekiwanie zmienił dotychczasowe plany i zamiast na północ, skierował się najpierw w kierunku prowincji przybrzeżnych. Zwolennicy Czanga posiadali doskonałe powiązania z bankierami i przemysłowcami w Szanghaju. Opanowanie metropolii miało zagwarantować wsparcie finansowe, a tym samym uniezależnienie się od pomocy radzieckiej oraz rządu wuhańskiego. W Szanghaju Czang mógł również pokazać, że jego ugrupowanie w żaden sposób nie zagraża interesom imperialistów.

Szanghaj był sercem ruchu robotniczego. Pod zwierzchnictwem komunistów, miejscowi robotnicy postanowili raz na zawsze wyzwolić swoje miasto spod rąk wojskowych watażków. W przeciągu dwóch lat wybuchły dwa zbrojne powstania, oba zakończone klęską. W tym samym czasie Czang zbliżał się już do Szanghaju i słyszał o rozruchach w mieście, ale nie planował udzielić robotnikom żadnej pomocy. W publicznych przemówieniach nie krył swojej niechęci do komunistów oraz ruchu robotniczego, planując przy najbliższej okazji rozbić obydwa ugrupowania. 21 marca 1927 roku ogłoszono w mieście strajk powszechny z udziałem 800 tys. ludzi, całej pracującej ludności Szanghaju, a dokładnie godzinę później rozpoczęło się skrupulatnie przygotowane powstanie zbrojne. Pod koniec następnego dnia cały Szanghaj znajdował się już w rękach robotników.

Oddziały GMD wkraczają do Szanghaju (1927 rok, kronika British Pathe)

Od połowy marca 1927 roku, ugrupowanie Czanga przedsięwzięło pierwsze kroki zmierzające do stłumienia działalności robotników oraz wykluczenia komunistów z szeregów GMD. Jednocześnie, Czang zręcznie ukrywał swoje prawdziwe zamiary i podkreślał konieczność zachowania jednolitego frontu GMD. Wyraził nawet gotowość zaakceptowania autorytetu rządu wuhańskiego, co doprowadziło do zamieszania i dezorientacji wśród jego przeciwników.

Miesiąc później siedziba szanghajskiej Federacji Związków Zawodowych została zaatakowana przez oddziały Zielonego Gangu, przestępczej organizacji blisko powiązanej z Czangiem. Do południa opór obrońców został przełamany, a w efekcie ataku życie straciło 700 osób. Następnego dnia, bezbronna demonstracja protestacyjna napotkała ogień karabinów maszynowych. Zginęło 300 osób, głównie kobiet i dzieci. Przez następny tydzień w mieście panował terror, podczas którego zginęło 5 tysięcy osób. Podobne incydenty rozpoczęły się we wszystkich prowincjach uznających władzę Nanchangu. W Kantonie zaaresztowano 2 tys. osób, z których setki zostały stracone.

6 kwietnia wojska Zhang Zuolina wtargnęły na teren radzieckiej misji dyplomatycznej w Pekinie, splądrowały biura oraz aresztowały przebywających tam komunistów. Wszystkich 20 członków skazano na śmierć poprzez powolne duszenie. W ten sposób zginął jeden z głównych założycieli ruchu KPCh, Li Dazhao.

W tym samym miesiącu ogłoszono powstanie nowego rządu w Nankinie. Ruch szybko został potępiony przez lewy odłam GMD w Wuhanie, który pozbawił Czanga wszystkich stanowisk i wykluczył z partii. Jednocześnie zadeklarowano dalszą współpracę z komunistami oraz wierność wobec programu Suna. W rzeczywistości rząd wuhański był w tragicznej sytuacji: otoczony ze wszystkich stron przez wrogie wojska oraz pozbawiony pomocy finansowej reżimu nankińskiego. Kryzys gospodarczy i inflacja doprowadziły do bezrobocia wśród klasy robotniczej miasta, stanowiącej jedyne niezawodne poparcie dla rządu.

21 maja nastąpił przewrót w szeregach armii wuhańskiej. Zaatakowano siedzibę związku chłopskiego – zamordowano 100 aktywistów. Incydent był jednocześnie sygnałem do rozpoczęcia ofensywy zbrojnych band w całej prowincji. Z niebywałym okrucieństwem zabito 20 tys. osób, a ruch chłopski został doszczętnie rozbity.

Aresztowani komuniści, rok 1927.

Niedługo później, wuhański GMD nieoficjalnie rozwiązał współpracę z komunistami, twierdząc, że „o wiele łatwiej utrzymać się przy władzy przy poparciu sił zbrojnych (wzorem Czanga), niż przy poparciu robotników i chłopów”. W roli arbitra pomiędzy zwaśnionymi frakcjami GMD wystąpił Feng Yuxiang. Jednak nowe porozumienie z rządem nankińskim było wyłącznie grą pozorów i nie różniło się niczym od zwykle praktykowanych umów między ugrupowaniami militarystów.

Kierownictwo lewego skrzydła GMD podjęło w lipcu ostateczną decyzję o całkowitym zerwaniu z KPCh i usunięciu komunistów z rządu, armii i partii. Równocześnie zerwano współpracę z rządem radzieckim. Przytłaczająca większość wykształconych sowieckich działaczy politycznych miała paść w przyszłości ofiarą czystek stalinowskich. Dla Borodina porażka rewolucji była tragedią osobistą, gdyż podczas swojego długiego pobytu w Chinach mocno związał się ze sprawą Chińskiej Rewolucji.

Działacze KPCh nie byli w stanie sprostać narastającym problemom. W całym kraju dochodziło do nieustannych ataków na ruch związkowy, który uległ niemal całkowitemu wyniszczeniu. W zaledwie kilka miesięcy rezultaty wieloletniej walki o prawa warstw najuboższych zostały obrócone w niwecz. W wyniku kontrrewolucji z ogólnej liczby prawie 100 tys. działaczy komunistycznych, zginęła znaczna większość. Jednakże ci, którzy pozostali przy życiu, wciąż mieli w sobie dostatecznie dużo determinacji, aby rozpocząć walkę od nowa.

Tekst: Milena Świeboda

Źródła: „Historia Chin” Witold Rodziński

Źródła zdjęć:

  1. http://www.ynjjjc.gov.cn/html/2021/toutu_0906/103295.html
  2. http://kintaku3.blog.fc2.com/blog-entry-504.html
  3. https://www.newton.com.tw/wiki/%E8%94%A3%E9%A6%AE%E9%96%BB%E6%88%B0%E7%88%AD/4014162
  4. https://en.wikipedia.org/wiki/Northern_Expedition
  5. https://kaiserreich.fandom.com/zh/wiki/%E5%8C%97%E4%BC%90
  6. youtube.com
  7. http://global.chinadaily.com.cn/a/202107/05/WS60e2a426a310efa1bd65fc94.html
  8. https://en.wikipedia.org/wiki/Shanghai_massacre

Redakcja: Leszek B. Ślazyk

e-mail: kontakt@chiny24.com

© 2010 – 2022 www.chiny24.com

 

Twierdza Chiny Twierdza Chiny

Milena Świeboda

Studentka sinologii, pasjonatka kultury chińskiej ze szczególnym zamiłowaniem do historii i literatury.

Related Articles

Back to top button