Historia

Sojusz GMD i KPCh – przygotowania do wojny

Wraz z rozwojem walk wewnętrznych Guomintang został wykluczony z areny politycznych zmagań. Wszystkie wcześniejsze koncepcje Sun Yat-sena musiały zostać odsunięte na dalszy plan. Za najważniejszy cel obrano zakończenie wojen generałów (militarystów) oraz przekształcenie Guomintangu w prawdziwą siłę polityczną. W tym celu Sun Yat-sen zawarł sojusz z nowo powstałą partią komunistyczną, aby wspólnie położyć kres rządom militarystów i skierować Chiny na drogę pokoju i demokracji.

W lipcu 1920 roku rozpoczął się kolejny konflikt pomiędzy Zhili i Anfu. Wu Peifu, przywódca Zhili, zawiązał tymczasowy sojusz z konkurencyjnym ugrupowaniem Fengtian, którym kierował Zhang Zuolin. Wojna zakończyła się zwycięstwem koalicji. Po wygranej Wu Peifu rozpoczął rozciąganie swoich wpływów na Chiny Północne i Środkowe, co ostatecznie doprowadziło do konfliktu interesów pomiędzy nim a Zhangiem.

Kilka miesięcy później wybuchł otwarty konflikt pomiędzy Zhili i Fengtian. Zhang Zuolin poniósł klęskę i zbiegł do Mandżurii. Tym samym frakcja Zhili przejęła kontrolę nad stolicą i stała się tymczasową siłą przewodzącą Chinom. Po raz kolejny zwołano parlament, a na stanowisko prezydenta przywrócono Li Yuanhonga. Li sprawował funkcję głowy państwa zaledwie rok. W 1923 roku został zdymisjonowany po tym, jak Cao Kun przekupił członków parlamentu i zajął jego miejsce.

Zhang w młodości był przywódcą znanego gangu bandytów. Pod koniec dynastii Qing, jego oddział został wcielony do regularnej armii i zajmował się patrolowaniem granicy z Mandżurią. Był bliskim poplecznikiem Japończyków, a w 1920 roku stał się wyłącznym władcą Mandżurii.

Po otrząśnięciu się z pasma porażek Sun Yat-sen 10 października 1919 roku utworzył Chińską Partię Narodową (GMD), na miejsce poprzedniej konspiracyjnej Partii Rewolucyjnej. Ugrupowanie w przeważającej większości składało się z bliskich zwolenników Sun Yat-sena. Z pomocą swojego wiernego poplecznika i miejscowego militarysty, Chen Jiongminga, Sunowi udało się wyprzeć wrogie wojska z Guangdongu. W kwietniu 1921 roku Sun powrócił do Kantonu i ogłosił powstanie nowego rządu. Zamierzał wykorzystać Kanton jako bazę, z której mógłby wysyłać wojska przeciwko militarystom północnym. W maju 1922 roku ogłosił rozpoczęcie Ekspedycji Północnej, która miała na celu obalenie ugrupowania Zhili oraz zjednoczenie Chin.

Planom ekspedycji ostro sprzeciwili się sprzymierzeni militaryści, w tym Chen Jiongming. W czerwcu 1921 roku jego oddziały zaatakowały Kanton, zmuszając Suna do ucieczki. Do miasta udało mu się powrócić dopiero dwa lata później, po przepędzeniu wojsk Chena ze stolicy. Po raz kolejny próba zawiązania sojuszu z militarystami zakończyła się całkowitą klęską. Zauroczony europejską cywilizacją Sun przez ostatnie dekady na próżno oczekiwał pomocy Zachodu w realizacji jego planów zjednoczenia i przebudowy Chin. Sun zaaranżował nawet rozmowę z amerykańskim posłem w Pekinie, ale jego prośby i propozycje zostały całkowicie zignorowane. Swoje rozgoryczenie podsumował następującymi słowami: „Straciłem nadzieję na pomoc Ameryki, Anglii lub Francji… jedynym krajem, który wykazuje jakąkolwiek chęć udzielenia nam pomocy jest Rosja Radziecka”.

Sun nawiązał kontakty z rządem bolszewików w Rosji już na samym początku jego ukonstytuowania się wśród rewolucyjnej zawieruchy. Wysłał do Lenina specjalne orędzie, w którym wyrażał swoją sympatię i poparcie dla nowej władzy. W ciągu kilku lat (od 1918 począwszy) rozmawiał z wieloma wysokimi rangą przedstawicielami radzieckimi i otrzymał obietnice współpracy (m.in. komunikat Sun-Joffe ustalał podstawowe warunki współpracy Suna i Rosji). W sierpniu 1923 roku wysłano delegację do Moskwy, na której czele stanął najbliższy współpracownik Sun Yat-sena, Czang Kaj-szek. Głównym zadaniem misji było zorganizowanie pomocy radzieckiej dla wojsk Suna, które spodziewały się rychłego wybuchu konfliktu z militarystami. Jeszcze w tym samym roku do Chin przybył przedstawiciel Międzynarodówki Komunistycznej, niejaki M. I. Borodin, który miał pomóc przekształcić GMD w sprawną organizację polityczną.

Bliższa współpraca z Rosją zaowocowała taktycznymi kontaktami GMD z lewym skrzydłem politycznej sceny chińskiej. W 1922 roku Sun nawiązał bliskie stosunki ze współzałożycielem Komunistycznej Partii Chin, Chenem Duxiu. Komuniści zgodzili się zawiązać sojusz z GMD, aby wspólnie przeciwstawić się militarystom. Sun Yat-sen, który przekształcił swoje dotychczasowe poglądy, stał się postacią łączącą bardzo odmienne od siebie siły polityczne, stał się spoiwem współpracy tych środowisk. Nowa wizja przyszłych Chin została zawarta w koncepcji „Trzech Wielkich Wytycznych”, na które składały się:

    • sojusz ze Związkiem Radzieckim,
    • współpraca z Komunistyczną Partią Chin oraz
    • udzielenie poparcia ruchowi chłopskiemu i robotniczemu.

W 1924 roku uchwalono Manifest, który określał nowy program Guomintangu. Główne założenia i koncepcje wciąż opierały się na (teraz odpowiednio zmodyfikowanych) trzech zasadach ludowych. Nacjonalizm oznaczał walkę z imperializmem, demokracja – konieczność obalenia rządów wojskowych, a egzystencja ludu – reformy społeczne. Komuniści zostali oficjalnie przyjęci w szeregi Guomintangu. Otrzymali wiele kierowniczych stanowisk w centralnym aparacie partyjnym GMD, głównie w wydziałach zajmujących się ruchem chłopskim i robotniczym. Zmiany wywoływały napiętą atmosferę wśród najstarszych członków partii. Współpraca z Rosją i komunistami doprowadziła do sprzeciwu części zwolenników Guomintangu, przede wszystkim bliskich zwolenników Sun Yat-sena i byłych członków Tongmenghui. Pamiętać należy, że w owym czasie w szeregach komunistów znajdowało się niewielu członków, była to partia o znaczeniu marginalnym w Chinach. Ale stanowiła istotny element planów bolszewików i to właśnie bolszewicy poprzez swoich emisariuszy wywierali nacisk na Suna i jego najbliższe otoczenie, by nadali temu sojuszowi znaczenie specjalne.

Sun zrozumiał, że jakakolwiek współpraca z militarystami to ogromne ryzyko. W związku z tym postanowił stworzyć własne siły zbrojne. Powołano do życia Akademię Wojskową Whampoa, której komendantem mianowano Czang Kaj-szeka. Akademia ta miała być kuźnią kadr przyszłych sił zbrojnych Chin, miała dostarczyć nowo budowanej armii niezbędnych, właściwie uformowanych oficerów. Utworzenie Akademii Wojskowej, jak i budowa sił zbrojnych GMD możliwe były dzięki pomocy ze strony Związku Radzieckiego i pomoc ta miała znaczenie kluczowe dla realizacji śmiałych planów Suna. Bolszewicy zapewnili finansowanie, broń, sprzęt, amunicję. Wojskowi doradcy radzieccy byli odpowiedzialni za wyszkolenie żołnierzy, ale także za układanie planów przyszłych operacji wojskowych, w których często później brali bezpośredni udział.

Sun Yat-sen (po prawej) oraz Czang Kaj-szek po ceremonii otwarcia Akademii Wojskowej Whampoa.

Kwestia działalności Kominternu w tym okresie pozostaje zagadnieniem wysoce kontrowersyjnym. Rosyjscy komuniści często wykonywali swoje obowiązki nierzetelnie i cechowało ich niezrozumienie chińskich realiów. Kierowano się przede wszystkim doświadczeniami z Rewolucji Październikowej w Rosji, co nie zawsze miało praktyczne przełożenie na aktualną sytuację w Chinach. Ponadto od 1924 roku działania Kominternu nieuchronnie splatały się ze sporem wewnątrz partii bolszewickiej – sporem pomiędzy Stalinem i Trockim.

W okresie sojuszu GMD i KPCh istotnymi figurami Akademii Wojskowej Whampoa, jak i Guomindangu byli między innymi Mao Zedong (szef departamentu propagandy) późniejszy przewodniczący Chińskiej Republiki Ludowej, czy Zhou Enlai (na zdjęciu, dyrektor polityczny Akademii) późniejszy premier Chińskiej Republiki Ludowej.

Zakres terytorialnego zwierzchnictwa GMD ograniczał się w tym czasie do niewielkich obszarów prowincji Guangdong, a czasami wyłącznie do samego Kantonu. Wschodnia część prowincji pozostawała pod zwierzchnictwem Chena Jionginga, który dysponował 90-cio tysięczną armią. Siły GMD od południowego zachodu naciskane były przez stacjonujące tam jednostki militarystów z Yunnanu i Guangxi. W tym samym czasie lokalna społeczność kupiecka sprzeciwiła się planom ustanowienia bazy wypadowej w Kantonie, obawiając się represji i podwyższonych obciążeń podatkowych ze strony rządu w Pekinie. Konflikt pomiędzy Guomindangiem a kupcami narastał, a 10 października 1924 roku kupcy rozpoczęli zbrojne powstanie przeciwko rządowi Suna. Zryw szybko został stłumiony przez jednostki z Akademii Whampoa.

W 1924 roku wybuchła nowa wojna pomiędzy ugrupowaniami Zhili i Fengtian. Początkowe zwycięstwa Zhili zostały gwałtownie przerwane puczem wojskowym dokonanym przez Feng Yuxianga. Feng opuścił swój odcinek frontu, a następnie wyruszył na Pekin. Wewnętrzny rozłam doprowadził do serii klęsk Zhili, a następnie ucieczki Wu Peifu do Chin Środkowych. Kontrola nad rządem w Pekinie znalazła się w rękach Fenga oraz Zhang Zuolina. Na scenę polityczną powrócił również Duan Qirui, który objął zaproponowane mu stanowisko Głównego Wykonawcy, łączącego w sobie funkcję premiera i prezydenta.

Feng zakończył porozumienie z 1912 roku, wedle którego były cesarz mandżurski mógł dalej zamieszkiwać Zakazane Miasto. Pałac został otoczony, a Puyi wydalony do Tianjinu, gdzie znalazł schronienie w poselstwie japońskim. Na zdjęciu Puyi z żoną Wanrong.

Feng ogłosił się zwolennikiem Sun Yat-sena, a w 1925 roku rozpoczął współpracę ze Związkiem Radzieckim. Na obszarach podległych Fengowi, GMD i KPCh uzyskały możliwość legalnej działalności. W 1924 roku Sun został zaproszony przez centralny rząd do stolicy w celu omówienia planów utworzenia zjednoczonego, ogólnochińskiego rządu. Wówczas Sun wystosował projekt nowego Zgromadzenia Narodowego, które miałoby określić skład oraz program przyszłego rządu. Był to niezwykle optymistyczny scenariusz, a jego komunistyczni sojusznicy podchodzili do owego planu z dużą dawką sceptycyzmu.

Feng Yuxiang był znany jako „chrześcijański generał”. W 1914 roku przeszedł na metodyzm. Na kontrolowanych przez siebie terenach zakazał prostytucji, hazardu i handlu opium. Trzymał surową dyscyplinę pośród swoich żołnierzy, ale jednocześnie był lubiany ze względu na przyjazne usposobienie. Jedna z plotek twierdzi, że masowo chrzcił swoich podwładnych strażacką sikawką.

W największych miastach Chin Sun był entuzjastycznie witany przez mieszkańców jako Ojciec Rewolucji Chińskiej. Niestety, po dotarciu do Pekinu szybko wyszło na jaw, że negocjacje do niczego nie doprowadzą, a Duan Qirui nie zamierza współpracować. Na domiar złego, stan zdrowia Suna gwałtownie się pogorszył. Gdy przybył do Pekinu, był w bardzo złym stanie. W lutym poddał się operacji, a lekarze wykryli u niego zaawansowanego raka wątroby.

Sun podjął się hospitalizacji pod koniec stycznia 1925 roku i był leczony przy pomocy radu. 18 lutego, wbrew zaleceniom lekarzy, powrócił do głównej kwatery GMD, gdzie kontynuował leczenie przy użyciu tradycyjnej medycyny chińskiej. Po jego śmierci ciało zostało zakonserwowane w oleju mineralnym, a następnie przewiezione do buddyjskiej świątyni kilka kilometrów od Pekinu.

Sun Yat-sen zmarł 12 marca 1925 roku w wieku 58 lat.

Do końca życia pozostał wierny swoim przekonaniom, które zawarł w swoim testamencie: „Po czterdziestu latach doświadczenia jestem głęboko przekonany, że do osiągnięcia tego celu (wolności i niepodległości Chin – dopisek autora) musimy rozbudzić naród i zjednoczyć się z tymi narodami na świecie, które traktują nas jako równych”. Sun Yat-sen pozostał wiecznie żywy w pamięci Chińczyków, jako człowiek bez reszty oddany sprawie suwerenności ojczyzny.

Po śmierci Sun Yat-sena okazało się, że był kimś naprawdę wyjątkowym. W szeregach partii nie było nikogo, kto mógłby dorównać mu zasługami i autorytetem. Zabrakło prawowitego następcy, który mógłby kontynuować realizację planów Ojca Narodu i objąć stanowisko wodza rewolucji, która nieuchronnie zbliżała się do najbardziej dramatycznego etapu.

Tekst: Milena Świeboda

Źródła:

„Historia Chin” Witold Rodziński

Źródła zdjęć:

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Zhang_Zuolin
  2. https://zhuanlan.zhihu.com/p/105549627
  3. https://en.wikipedia.org/wiki/Puyi
  4. https://twgreatdaily.com/zh-hans/509509409_120930037-sh.amp
  5. http://www.hanlianna.com/pinchahuisuo/1694357.html

Redakcja: Leszek B. Ślazyk

e-mail: kontakt@chiny24.com

© 2010 – 2022 www.chiny24.com

Twierdza Chiny Twierdza Chiny

Milena Świeboda

Studentka sinologii, pasjonatka kultury chińskiej ze szczególnym zamiłowaniem do historii i literatury.

Related Articles

Back to top button