Historia

Dynastia Yuan – okres mongolskiego zwierzchnictwa

Imperium mongolskie podporządkowało sobie rozległe tereny Azji Środkowej, południową Syberię, Bliski Wschód oraz krańce wschodniej Europy, tworząc tym samym jedno z największych państw w historii. Z inicjatywy przywódcy Mongołów, Kubilaja, głównym ośrodkiem imperium ustanowiono Chiny ze stolicą w Pekinie. Z chińskiej perspektywy jest to z pewnością przygnębiający etap, a dawni i współcześni badacze nie szczędzą złośliwości pod adresem mongolskich najeźdźców, przypisując im liczne barbarzyńskie obyczaje. Koczownicza przeszłość Mongołów, ich próby zachowania indywidualności kulturowej wśród obcych ludów, brak doświadczenia w administrowaniu państwem rolniczym i liczne klęski żywiołowe sprawiły, że dynastia Yuan nie przetrwała nawet wieku. Nie oznacza to jednak, że jest to etap całkowitej stagnacji rozwoju chińskiej cywilizacji, ani że sami Mongołowie byli tak nieokrzesani i prymitywni jak przedstawiają to kronikarze.

Terytorium kontrolowane przez dynastię Yuan w odniesieniu do współczesnych granic Chin

 

Mapa azjatyckich i europejskich podbojów mongolskich

Kubilaj wyróżniał się na tle mongolskiej arystokracji głęboką znajomością chińskich realiów  – za młodu otrzymał pod swój zarząd region dzisiejszego Hebei, a tamtejsza kultura i obyczaje wywarły na niego znaczący wpływ. Mongołowie oparli swoje rządy na chińskim systemie administracyjnym. Kubilaj podjął próby ożywienia podupadłej gospodarki: wdrożono politykę odbudowy infrastruktury, rozszerzono szlaki handlowe i transportowe (odbudowano m.in. Wielki Kanał, dzięki któremu zaopatrywano Pekin) i zwiększano ogólny potencjał gospodarczy państwa. Właściciele ziemscy zostali pozbawieni stanowisk, a ich miejsce zajęli przedstawiciele mongolskiej elity. Utrata kontroli nad rządem nie oznaczała jednak zmiany sytuacji materialnej chińskiej arystokracji. Kolaboracja z Mongołami, wykonywanie ich poleceń i kontrolowanie niespokojnych mas chłopskich gwarantowało bogaczom utrzymanie swych majątków. Z czystej przyzwoitości warto wspomnieć, że nie wszyscy urzędnicy i arystokraci współpracowali z okupantem: część elit opuściła dwór i zaangażowała się w działania polityczne i artystyczne (jedno często łączyło się z drugim).

Kubilaj przyjął chiński model rządzenia, korzystając ze wsparcia rodzimych urzędników. Po objęciu tronu skupił się na odbudowaniu wyniszczonej gospodarki. Patronował artystom, naukowcom i uczonym, wykazywał się również głęboką tolerancją wobec innowierców.

Część ziem na północy Chin zostało skonfiskowanych i przekształconych w pastwiska. Prywatne i państwowe grunty zostały rozdzielone pomiędzy przedstawicieli mongolskiej arystokracji oraz świątynie buddyjskie. Polityka nowych władców była bezlitosna wobec niewielkiej liczby wciąż wolnych chłopów, których gospodarstwa uginały się pod ciężarem ogromnych podatków. Piękne, majestatyczne, bogato zdobione budynki stawiane w stolicy stanowiły przykry kontrast z plagami ubóstwa i głodu, które pustoszyły chińskie wioski.

Ludność została odgórnie podzielona na cztery główne kategorie. Grupę uprzywilejowaną stanowili Mongołowie, którzy otrzymali monopol na zajmowanie wysokich stanowisk, byli zwolnieni z płacenia podatków, a ich wojska stanowiły główną siłę militarną państwa. Na drugim miejscu znajdowały się ludy środkowoazjatyckie (m.in. Ujgurzy, Tanguci, Tybetańczycy), a także wierni sojusznicy Mongołów. Na trzecim miejscu byli Chińczycy z północnych obszarów oraz okoliczne ludy (m.in. Kitani i Dzurdżeni). Na samym dole drabiny społecznej znajdowali się mieszkańcy Chin południowych. Wobec dwóch dolnych grup realizowano politykę dyskryminacji: zakazano zgromadzeń oraz posiadania broni, Chińczycy nie mogli obejmować urzędów (z czasem dopuszczono ich do najniższych stanowisk).

Okres panowania dynastii Yuan spowolnił artystyczny i kulturalny rozkwit w Chinach. Ogromne rzesze artystów i dostojników cesarskich zaangażowały się w dziedzinie teatru i dramatu, wyrażając często w ten sposób sprzeciw wobec władzy. Teatr rozwijał się w Chinach od kilku wieków, aczkolwiek obecnie najbardziej utożsamiany jest z dynastią Yuan. Na zdjęciu fragment współczesnej interpretacji dramatu „Krzywda Dou’E”, autorstwa Guan Hanqinga.

Najbardziej zaskakującym elementem władzy mongolskiej była ich niezwykła tolerancja wobec obcych religii i wyznań, wręcz kolidująca z ich barbarzyńską, wojenną przeszłością. Samych Mongołów można określić jako szamanistów, którzy z czasem zainteresowali się buddyzmem – a w szczególności lamaizmem tybetańskim, odłamem, którego założenia były bliskie ich pierwotnym wierzeniom. Buddystom przypadły ogromne majątki, a lamowie przekształcili się we wpływową grupę społeczną. W państwie Yuan rozwijał się katolicyzm, nestorianizm i islam. Jedynie taoizm, istniejący w opozycji do buddyzmu, nie otrzymał mongolskiej aprobaty. Taoistyczne ruchy gromadziły się w ukryciu przed aparatem państwowym, a z czasem stały się inicjatorami antymongolskich rozruchów.

Fragment malowidła z pałacu Yongle, jednej z trzech świątyń będących miejscem kultu taoistycznej sekty quanzhen.

Po śmierci Kubilaja dwór dynastii Yuan wpadł w spiralę intryg, machlojek i bratobójczych konfliktów. Wszyscy następni władcy panowali krótko i nie wykazywali szczególnych inicjatyw modernizacji państwa. Można podejrzewać, że ze względu na swoją koczowniczą przeszłość i tradycję, Mongołowie zwyczajnie nie wiedzieli, jak należy rządzić państwem rolniczym. Zaniedbania na tej płaszczyźnie przyniosły katastrofalne skutki, takie jak przerwanie tam na rzekach, tam regulujących dystrybucję wody. Straty materialne i ludnościowe były ogromne, chłopi dalej ubożeli. Ten chaotyczny okres w chińskiej polityce zbiegł się z intensywnym procesem decentralizacji imperium, uniezależnianiem hanatów i utratą kontroli Pekinu nad prowincją.

Mongołowie poczynili wiele prób podbicia krajów Azji Południowo-Wschodniej. Kubilaj zainicjował dwie próby uzyskania kontroli nad Japonią; obie wyprawy zakończyły się katastrofą, niwecząc tym samym mit niezwyciężonych wojsk mongolskich. Na ilustracji postać samuraja, Mitsui Sukenagi, który zmusza siły Kubilaja do odwrotu.

Chińczycy na przestrzenie swojej wielowiekowej historii często zmuszeni byli żyć pod obcym jarzmem. Najeźdźcy pozornie pokonując Chiny, przejmując nad nimi władzę ulegali stopniowemu procesowi sinizacji. W przypadku Mongołów było inaczej: wojowniczy koczownicy starali się zachować własną tożsamość i tradycje. Nie korzystali z pomocy chińskich urzędników w takim stopniu, jak czynili to Kitanowie i Dżurdżeni w przeszłości. Nieufność Mongołów wobec Chińczyków, odrzucanie współpracy i wdrażanie szowinistycznych dyrektyw jedynie podsycały wzajemne animozje pomiędzy grupami etnicznymi. Niechęć Mongołów można tłumaczyć przepaścią kulturową oraz obecnością innych ludów, zamieszkujących szerokie połacie imperium mongolskie, z których pomocy można było z każdej chwili skorzystać. Niezależnie od przyczyn takiego nastawienia, przyczyniło się ono do osłabienia władzy mongolskiej nad Chinami.

Rządy dynastii Yuan to okres ożywionych kontaktów z Europą. Dalekie wyprawy Czyngis-chana i jego następców utorowały bezpieczną drogę na zachód. Do Azji przybywali handlarze oraz misjonarze chrześcijańscy, spośród których legendarną pozycję uzyskał włoski podróżnik, Marco Polo. Zapiski z jego podróży i pobytu na dworze cesarza Kubilaja stanowią wiarygodne źródło informacji o tym okresie.

Przyczyn upadku mongolskich rządów nad Chinami jest wiele. Ignorancja władców, chciwość arystokracji i korupcja czyniły z mongolskiego dworu odrażające miejsce. Jednak najważniejszym czynnikiem, który pchnął chińską ludność do walki, była wszechogarniająca rozpacz chłopstwa. Ciężkie podatki, upadek rolnictwa, katastrofy naturalne i głód szerzyły śmierć na przerażającą skalę. Na domiar złego, na początku XIV wieku w Chinach wybuchła epidemia dżumy, która rozlała się następnie na pozostałą część Azji i Europę. Pierwsza fala epidemii, koncentrująca się na nizinie chińskiej, pozbawiła prawdopodobnie nawet 80-90% mieszkańców tego regionu.

„Guanyin wody i księżyca”; buddyjska rzeźba drewniana.

Centrum antymongolskiej opozycji stanowiły sekretne ruchy taoistyczne, z których najbardziej znana jest sekta Białego Lotosu. Do jej największych osiągnięć należy zainicjowanie powstania Czerwonych Turbanów. Pierwsze próby obalenia Mongołów miały miejsce w 1351 roku, a wkrótce pod kontrolą powstańców znalazła się duża część współczesnego Hunanu. Uczestnicy powstania oraz ich przywódcy domagali się restauracji dynastii Song, a za swoich wrogów uznawali w równej mierze Mongołów, jak i kolaborujących z nimi Chińczyków.

W tak krytycznym momencie nieporadność mongolskich władców była szczególnie widoczna  – siejąca niegdyś postrach armia została zaniedbana i w obliczu konfliktu była zwyczajnie bezużyteczna. Mongołowie oparli się więc na zaostrzeniu antychińskich ustaw i współpracy z właścicielami ziemskimi, którzy udostępniali swoje prywatne armie do walki z chłopami. Z drugiej strony, sukcesy Czerwonych Turbanów były nietrwałe, a sama organizacja nie potrafiła uporać się z wewnętrznymi konfliktami. Ogromne oddziały chłopskie miały przewagę pod względem liczebnym, ale mało kto posiadał doświadczenie wojskowe, co skutkowało dezorganizacją, chaosem i brakiem dyscypliny. Te wszystkie kwestie przeciągnęły kruchą władzę Mongołów o następną dekadę.

Ruch Czerwonych Turbanów był ruchem chłopskim, który zrodził się, jak niemal wszystkie rewolucje, z desperacji ludzi, którzy nie mieli nic do stracenia

Przełom nastąpił w momencie, gdy przywództwo nad Czerwonymi Turbanami przejął Zhu Yuanzhang – ubogi syn chłopów, który na własnej skórze odczuł ignorancję mongolskiej władzy wobec cierpień chińskiej ludności. Gdy miał 17 lat, cała jego rodzina umarła z głodu po wylaniu Rzeki Żółtej. Następnie błąkał się przez jakiś czas po kraju, do momentu, gdy odnalazł schronienie w klasztorze. Gdy świątynia została zniszczona przez mongolskie wojska, Zhu Yuanzhang przyłączył się do powstania przeciwko okupantom. Dzięki swoim wybitnym zdolnościom przywódczym szybko awansował, a grono ludzi pod jego komendą stawało się coraz liczniejsze.

W 1356 roku udało mu się odbić Nankin, a następnie podporządkował sobie wszystkie konkurencyjne odłamy ruchu Czerwonych Turbanów. W międzyczasie arystokracja, przewidując nieunikniony upadek Mongołów, przeszła na stronę Zhu Yuanzhanga, który miał dzięki temu pod swoim zwierzchnictwem silną i zdyscyplinowaną armię. W 1368 roku z łatwością zdobył Pekin, a resztki mongolskiej dynastii zbiegły na północ, do swojej ojczyzny. Rozrzucone po kraju garnizony zostały zlikwidowane, bądź opuszczone. W tym samym roku proklamowano utworzenie dynastii Ming –  władza nad Chinami powróciła do ich rodowitych mieszkańców.

Tekst: Milena Świeboda

Źródła:

Witold Rodziński „Historia Chin”

Guo Guang „5000 lat sztuki chińskiej”

Źródła ilustracji:

  1. https://www.chinahighlights.com/travelguide/china-history/the-yuan-dynasty.htm
  2. https://medium.com/mbreads/genghis-khan-the-emperor-of-all-men-b4fdf8179841
  3. https://pl.wikipedia.org/wiki/Kubilaj-chan#/media/Plik:YuanEmperorAlbumKhubilaiPortrait.jpg
  4. https://dribbble.com/shots/1420868-Yongle-Palace-murals
  5. https://en.wikipedia.org/wiki/Mongol_invasions_of_Japan#/media/File:Mitsui_Sukenaga.jpg
  6. https://wantubizhi.com/pic/窦娥冤演员爱奇艺
  7. https://www.biography.com/explorer/marco-polo
  8. https://art.nelson-atkins.org/objects/597/guanyin-of-the-southern-sea

Redakcja: Leszek B. Ślazyk

e-mail: kontakt@chiny24.com

© 2010 – 2022 www.chiny24.com

Twierdza Chiny Twierdza Chiny

Milena Świeboda

Studentka sinologii, pasjonatka kultury chińskiej ze szczególnym zamiłowaniem do historii i literatury.

Related Articles

Back to top button