Tradycja chińska datuje powstanie Państwa Środka na rok 2852 przed naszą erą. Wedle tradycji w tym właśnie roku miał rozpocząć swe rządu Pierwszy Mityczny Cesarz – Huangdi. W tym samym czasie w Europie zaczynała rozwijać się kultura minojska…. Przez tysiąclecia trwał w Chinach ten sam model władzy: władcą państwa był król lub cesarz, „Syn Nieba” sprawujący władzę z „mandatu niebios”, a jego reprezentantami byli urzędnicy cywilni i wojskowi oraz cenzorzy. Model taki w różnych wersjach obowiązywał w Chinach do roku 1911, do wybuchu rewolucji demokratycznej, która była konsekwencją słabości ostatnich władców z dynastii Qing, ich uległości wobec agresorów zewnętrznych (wojny opiumowe), jak również wobec własnego aparatu urzędniczego. Ukonstytuowana w roku 1912 Republika Chińska przetrwała zaledwie 50 i to bardzo burzliwych lat. Okazało się, że Chińczycy jako społeczeństwo nie byli w stanie odnaleźć się w modelu demokratycznym. Brak jednego konkretnego lidera, cesarza, który decyduje o wszystkim za wszystkich spowodował dalsze osłabienie Chin jako państwa, ciąg wewnętrznych konfliktów (trzy wojny domowe), zakończonych zwycięstwem armii Mao Zedonga w 1949 roku, kiedy to proklamowano powstanie Chińskiej Republiki Ludowej. Mao, radykalny rewolucjonista, bezkompromisowy przeciwnik tradycji był de facto ostatnim cesarzem Chin. Wzorem swoich poprzedników skoncentrował w swoich rękach władzę absolutną, „mandat niebios” został zastąpiony kultem jednostki. Mao Zedong był i jest wielbiony przez miliony Chińczyków pomimo doprowadzenia kraju do ruiny gospodarczej projektem „wielkiego skoku”, pomimo wymordowania milionów „wrogów rewolucji” podczas rewolucji kulturalnej. Był i jest wielbiony przez miliony Chińczyków ponieważ wykorzystywał efekt trwającej tysiące lat chińskiej tradycji: władca rządzi nie interesując się opinią i losem rządzonych, a rządzeni pokornie przyjmują polecenia władcy, własne opinie zachowując dla siebie.
Mao Zedong zmarł w roku 1976. Po jego śmierci, zgodnie z wielowiekową tradycją najważniejsi ludzie w Państwie Środka przystąpili do walki o władzę. Przez dwa lata utrzymywała się przy władzy grupa najradykalniejszych działaczy komunistycznych z ostatnią żoną Mao, niejaką Jiang Qing. Jednak bez zaplecza w postaci Zedonga ludzie ci utracili przewodnią rolę w partii, utracili władzę, by wkrótce potem, pod niesławną nazwą Banda Czworga stanąć przed sądem ludowym. Na czele Komunistycznej Partii Chin stanął Mały-Wielki Człowiek: Dang Xiaoping. W czasach Wielkiego Marszu był on jednym z najbliższych współpracowników Mao. Ale od czasów eksperymentu „Wielkiego Skoku” stał w opozycji wobec kuriozalnych wizji gospodarczych Wielkiego Przewodniczącego.
W 1978 roku, robiąc przegląd stanu gospodarki Chin u progu lat 80-tych XX wieku Dang Xiaoping doszedł do wniosku, że jedyną szansą odrobienia strat wynikających z wyniszczających ekonomię Państwa Środka praktyk jego poprzedników należało zastosować model kapitalistyczny, ze szczególnym uwzględnieniem Stanów Zjednoczonych, a nie naśladować model radziecki. Taka decyzja wymagała przeprowadzenia zasadniczych reform zarówno w zakresie polityki wewnętrznej, jak i zagranicznej. Reformy te od otwarcia na świat izolowanych dotychczas przez komunistów Chin nazwano „Nowym Otwarciem”. Reforma planowana przez Deng Xiaopinga w zakresie wewnętrznej polityki szła w dwóch zasadniczych kierunkach. Po pierwsze należało utrzymać stabilność państwa i umożliwić rozwój gospodarczy. Po drugie należało stopniowo zmieniać formę administracyjną państwa dostosowaną do warunków gospodarki planowej, regulowanej w niemal każdym jej aspekcie i uzyskać elastyczność administracji dostosowaną do zmian, które musiało nieść za sobą uruchomienie mechanizmów wolnorynkowych, absolutnie niezbędnych według Denga w rozruchu upośledzonej i zacofanej gospodarki. Mechanizmy wolnorynkowe wedle Xiaopinga powinny być wprowadzane stopniowo za przyczyną i pod kontrolą Komunistycznej Partii Chin. Deng Xiaoping przedstawił szczegóły polityki „Nowego Otwarcia” na III Plenum KC KPCh jedenastej kadencji w grudniu 1978. Reformy zostały tam zaaprobowane przez członków władz partyjnych, co pozwoliło Dengowi na wprowadzenie ich w życie.
Leszek Ślazyk
