Historia

Konfucjusz i konfucjanizm

CHINY W OPOWIEŚCIACH: OPOWIEŚĆ 4

Gdyby chcieć jednym zdaniem zdefiniować konfucjanizm, można by rzec, iż jest to przede wszystkim filozofia humanizmu, skoncentrowana wokół tzw. Drogi Człowieka – naszego postępowania wobec innych. Ten powszechnie używany termin opisuje  tradycję, która po chińsku zwie się rujia, czyli szkoła ru.

Choć jest ona  młodsza od samego Konfucjusza, to on sprawił, iż stała się  jedną z najważniejszych tradycji Chin i wielu krajów Azji Wschodniej. Cywilizacja zachodnia zaś dowiedziała się o jej istnieniu z przekazów jezuickich księży, którzy wypromowali także łacińską formę imienia Konfucjusz –  w oryginale Kong Fuzi, czyli czyli Mistrz Kong.

„Zanim wyruszysz by się mścić, wykop dwa groby.”

Większość uczonych podkreśla raczej świecki charakter konfucjanizmu, choć niektórzy zwracają uwagę na jego pewne  aspekty duchowe.

Co prawda Konfucjusz stronił od teorii związanych z osobowym bogiem i religijnością, ale często posługuje się pojęciem Nieba (Tian) jako najdoskonalszego bytu – bytu który co prawda nie przemawia i nie komunikuje się z człowiekiem jak np. Bóg tradycji chrześcijańskiej, ale jest obecny w naturze, mówi do nas przez otoczenie i sposób w jaki je kształtuje od zarania dziejów. I nie każdy człowiek, a tylko ten cnotliwy, może usłyszeć w swoim wnętrzu Glos Nieba.

Dlatego tak bardzo wybija się u Konfucjusza idea samodoskonalenia się – bez tego procesu, walki o naszą cnotę, pozbawiamy się kontaktu z Niebem i tym samym skazujemy się na pozostanie „człowiekiem małostkowym” (“Człek szlachetny rozumie prawość, człek małostkowy rozumie zysk” Lun Yu, Rozmowy, Konfucjusz).

Konfucjanizm choć niewiele mówi o życiu po śmierci, przyswoił sobie ( i jest to jeden z jego charakterystycznych elementów) kult przodków, ze wszystkimi jego rytuałami, jak modlitwy do zmarłych, czy też składanie darów. Przodkom – jednym słowem – należy się cześć i chwała.

„Nie narzekaj, że masz pod górę, gdy idziesz na szczyt.”

Konfucjusz (ok. 551-479 p.n.e.) urodził się w mieście Qufu (ok. 600 km na południe od Pekinu), stolicy ówczesnego państwa Lu, w zubożałej arystokratycznej rodzinie. Był to u schyłku epoki Wiosny i Jesieni, w końcu okresu panowania dynastii Zhou, kiedy to Chiny uległy rozbiciu na szereg państewek rządzonych przez książąt, nad którymi król posiadał jedynie iluzoryczną kontrolę.

Konfucjusz angażował się w życie polityczne swego kraju, lecz nigdy nie piastował żadnych zaszczytnych stanowisk. Piętnaście lat swego życia spędził podróżując, czy raczej tułając się i nauczając.

Jądrem nauk Konfucjusza jest Dao – droga – czyli sposób właściwego postępowania i traktowania innych. Dao jest najcenniejszą istotą wszelkiego działania, nauczania i wiedzy. Osobiste wysiłki w  realizacji Dao przekładają się na wzorcowe funkcjonowanie państwa i społeczeństwa, czemu głównie poświęca swoje nauki Konfucjusz. Wzorcowy obywatel pragnie iść swoim Dao, tym samym pracując na wspólne Dao swego kraju. To indywidualnie realizowane Dao człowieka szlachetnego nazwał on junzi. Świat w którym panuje Dao to świat bez przemocy, gdzie obywatelami  nie kieruje żaden przymus, a  wewnętrzne pragnienie współdziałania ku wspólnemu sukcesowi. Konfucjańską drogę człowieka szlachetnego cechuje nie indywidualizm, a dążenie do interakcji, podejmowania wspólnych wysiłków z innymi na rzecz innych. Prowadzenie innych do doskonałości to najwyższy przejaw indywidualnej doskonałości, a to  jest już cechą Mędrca, czyli kogoś ponad człowieka szlachetnego.

Konfucjusz, postać na poły legendarna, w pewien sposób podobny jest do Sokratesa. Jego wizerunki, to wyłącznie wyobrażenia autorów rzeźb i obrazów, a jego nauki to zbiory myśli i dialogów spisane bardzo długo po śmierci Mistrza.

Bazę w strukturze idealnego państwa stanowi wg. chińskiego filozofa nic innego jak –  rodzina. Zgodnie z konfucjańskim ideałem, rodzina winna być duża i wielopokoleniowa. Człowiek zaś jako istota społeczna, jest możliwy do zdefiniowania tylko w kontekście społecznym, albowiem jednostka ze społeczeństwem tworzy pewną całość opartą na wzajemnej ingerencji. Pojedyncza osoba nie ma tu swojej autonomiczności, ponieważ jest przynależna do określonej grupy.

“Człowiek szlachetny, który ma światem kierować,

niczego z uporem trzymać się nie powinien ani niczego z góry odrzucać,

a zawsze stawać po stronie tego, co prawe.

Postawę człowieka szlachetnego charakteryzują dwa podstawowe elementy – zhong i shu. Zhong można rozumieć jako nasze zaangażowanie w wypełnianiu społecznych czy też rodzinnych obowiązków, zaś shu to po prostu empatia dla innych i tzw. nieczynienie drugiemu, co tobie niemiłe. To właśnie te dwie cechy stoją u podstaw zrozumienia takich pojęć chińskiej kultury jak np. poddanie zwierzchnictwu, szacunek okazywany w zależności od rangi, słowność czy racjonalność w kierowaniu ludźmi.

Kolejnym ważnym elementem nauk Konfucjusza jest Ren (łaskawość, miłość do ludzi, humanitarność), czyli moralna doskonałość człowieczeństwa. Ren jest tak naprawdę zbiorem wielu cnót na jakie składa się człowieczeństwo i  przejawia się w różnych zachowaniach w zależności od sytuacji. Objawia się w działaniu, kiedy człowiek postępuje wobec innych właściwie.

Na koniec weźmy li, czyli rytuał – zasady postępowania między ludźmi. Według Konfucjusza każdy powinien znać swoje miejsce w hierarchii i postępować według przypisanych do niego tradycyjnie zasad (rytuału).

Po dziś dzień obserwujemy tą  nieobecność idei równości wśród wschodnioazjatyckich społeczeństw, tak niezrozumiałą  dla demokratycznych społeczeństw tzw. Zachodu..

Źródła:

  1. Lun Yu, Rozmowy, Konfucjusz, Wyd. Altheia, 2017.
  2. Religa M., „Drogi duchowe Chińczyków,” Pomocnik historyczny Polityki 9/2012.
  3. Rogacz D., „Pojęcie Nieba w filozofii konfucjańskiej,” Przegląd Religioznawczy, nr 3, 2015.

Autor: dr Ewa Fronczak

e-mail: ewaslebzak@interia.pl

© www.chiny24.com

Twierdza Chiny Twierdza Chiny

dr Ewa Fronczak

dr Ewa Fronczak - wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego i Akademii Sztuki Wojennej, amerykanista, doktor nauk o bezpieczeństwie międzynarodowym, pisze dla Klubu Jagiellońskiego https://klubjagiellonski.pl/profil/fronczak-ewa/ , email: ewaslebzak@interia.pl, FB Ewa Fronczak

Related Articles

Back to top button