Dynastia Qing zajmuje niechlubne miejsce w chińskiej historii. Mandżurowie rządzili Chinami od roku 1644 aż do roku 1912 (chociaż kwestia, czy od drugiej połowy XIX wieku posiadali realną władzę, czy też rząd Qingów był sztucznie podtrzymywany przez zagranicznych agresorów jest wiecznie żywa), będąc tym samym najdłużej panującym rodem dynastycznym Państwa Środka. Przez lata wokół dynastii narosło wiele mitów, rozpowszechnianych przez antymandżurskich działaczy i dopiero stosunkowo niedawno historycy spojrzeli na ostatnich władców Chin nieco bardziej przychylnie.
Mandżurowie należeli do grupy ludów tunguskich i byli potomkami Dżurdżenów. Prowadzili półosiadły tryb życia, łącząc uprawianie roli z polowaniem i zbieractwem. Struktura społeczna Dżurdżenów była oparta na klanach. Klan definiowano jako grupę wywodzącą się od wspólnego przodka, któremu należało oddawać cześć (do klanu można było przyłączyć osoby z zewnątrz, a nowi członkowie uznawali się za oficjalnych sukcesorów przodka danego rodu). Klany te prowadziły ze sobą nieustane spory, znajdowały się niemal ciągle w stanie wojny.
Przekształcenie rywalizujących ze sobą klanów w lokalne mocarstwo Mandżurowie zawdzięczają postaci Nurhaczego, który często bywa porównany z Czyngis-chanem. Nurhaczy zjednoczył dżurdżeńskie plemiona i przeistoczył je w sprawna armię. Podczas tego procesu korzystał z doświadczeń, które nabył podczas swojego pobytu w Chinach, gdzie zapoznał się ze specyfiką mingowskiej polityki. Przy użyciu chińskich metod i z pomocą chińskich doradców, Nurhaczy rozpoczął stawianie fundamentów pod dżurdżeńskie państwo. Bardzo chętnie przyjmował do swojej świty niewiernych dostojników i generałów dynastii Ming, którzy służyli mu pomocą i informowali o stanie słabnącego rządu chińskiego.
Najważniejszą decyzją Nurhaczego (która zdefiniowała powodzenie przyszłych podbojów) było zreorganizowanie wojska i tradycyjnych struktur plemiennych w jedną, wielokulturową wspólnotę. Na przełomie XVI oraz XVII wieku Nurhaczy podzielił Dżurdżenów na chorągwie, wyznaczając cztery główne grupy (później zwiększono tę liczbę do ośmiu), które znajdowały się pod zwierzchnictwem głównego klanu. Innymi słowy, konkretne plemiona i rody tworzyły jedną formację pod narzuconą flagą, z których każda miała inne barwy. W obrębie chorągwi ustanowiono hierarchicznie mniejsze jednostki organizacyjne (brygady, oddziały itp.). Pierwotnie system ośmiu chorągwi stanowił wyłącznie formę skutecznej organizacji wojskowej, ale z czasem objął również kwestie cywilne. Członkowie chorągwi byli zobowiązani do płacenia klanowi zwierzchniemu cyklicznych trybutów, przekazywania mężczyzn do walki oraz młodych kobiet na konkubiny. Nie akceptowano małżeństw „mieszanych”, małżonka musiała pochodzić z klanu należącego do mandżurskiej chorągwi. W konsekwencji ekspansji, zdobycia i podporządkowania nowych obszarów, wydzielono osiem chorągwi mongolskich oraz chińskich. Innowacja i potencjał tego systemu polegał na tym, że przecinał on więzy międzyplemienne, tworząc w ich miejsce państwo wieloetniczne, o wspólnym poczuciu narodowości (jak zostało wspomniane wyżej, Mandżurami nazywano ludzi należących do chorągwi).
W 1618 roku Nurhaczy opublikował manifest, w którym wypowiedział wojnę Mingom. Dokument ten to tzw. Siedem Wielkich Nienawiści. Nurhaczy obarczał Chiny odpowiedzialnością za śmierć swojej rodziny. Jego ojciec i wuj zginęli podczas chińskiej intwerwencji przeciwko jednemu z dżurdżeńskich klanów, gdy Nurhaczy był bardzo mlody. Manifest stanowił pretekst do zerwania sojuszu z Chinami i wypowiedzenia otwartej wojny słabnącemu sąsiadowi.
Syn Nurhaczego i jego następca, Hong Taiji, ugruntował innowacje ojca, umocnił władzę i usprawnił system administracji. Za jego rządów zmieniono nazwę dynastii na Qing (jasny, czysty, dziewiczy), co stanowiło nawiązanie do legendarnej genezy Mandżurów, oraz było prowokacją wobec Mingów Pierwszy komponent znaku 清 (qing) to 氵, czyli woda, drugi komponent znaku 明 (ming) to 月, czyli księżyc, utożsamiany w chińskiej tradycji z ogniem. W skrócie: „woda zgasi ogień”. Po śmierci Hong Taiji na tronie zasiadł jego małoletni syn, a pieczę nad cesarzem oraz państwem przejął jego stryj, książe Dorgon, główny strateg koncepcji podbicia Chin.
Ugruntowywanie mandżurskiej władzy w Chinach ciągnęło się przez kilka dekad. Qingowie zmuszeni byli walczyć z rozproszonymi siłami dynastii Ming oraz tłumić bunty niezadowolonych chłopów. Zgodnie z obietnicą złożoną mieszkańcom Pekinu, najpierw rozbita została armia Li Zichenga. W tym czasie pozostali przy życiu członkowie rodu Mingów schronili się na południu, obierając za stolicę Nankin. Pod względem militarnym, nowy rząd miał do dyspozycji cztery silne i zasobne armie, które z powodzeniem mogły przeciwstawić się najeźdźcom. Jednakże farsa, która odbywała się na dworze cesarskim, uniemożliwiała zorganizowanie skutecznego oporu. Pałacem rządziło stronnictwo urzędnika Ma Shiyinga, które bezwiednie kultywowało wszystkie stare, dworskie zwyczaje: szerzyła się korupcja, oportunizm i obojętność. Na cesarza obrany został Zhu Yousong, którego rola ograniczała się wyłącznie do funkcji reprezentacyjnych. Podczas gdy urzędnicy zajmowali się sprawami wagi drugorzędnej, armia pozbawiona silnych przywódców ulegała demoralizacji: wybuchały walki pomiędzy oddziałami, żołnierze stawali się rabusiami, którzy plądrowali miasteczka i wsie. Generał Shi Kefa jako jeden z nielicznych wyraził chęć przeciwstawienia się Mandżurom, ale został zmuszony do opuszczenia Nankinu.
Prowadzono pertraktacje, które nie przyniosły rezultatów. Qingowie wyruszyli na południe. Najpierw upadło miasto Yangzhou, bronione przez Shi Kefa. Aby ukarać mieszkańców za stawianie oporu i uświadomić Chińczykom konsekwencje przeciwstawiania się nowej władzy, Mandżurowie przeprowadzili bezwzględną rzeź ludności. Gdy Shi odmówił przejścia na stronę Mandżuów, został stracony. Niedługo później wojska mandżurskie podeszły pod Nankin. Cesarz i wszyscy jego dostojnicy zbiegli, a ci, którzy uciec nie zdążyli, albo postanowili zostać, z miejsca poddali się Mandżurom.
W następnych latach podejmowano wiele prób obudowy dynastii i zreorganizowania nielicznych sił wojskowych. Spośród tych efemerycznych dworów i samozwańczych cesarzy, na szczególną uwagę zasługuje ostatni z nich, władca Yongli. Na jego dworze w prowincji Guangdong przebywał polski jezuita, Michał Boym, który został poproszony o uzyskanie wsparcia zachodnich państw dla Mingów. Boym udał się z audiencją do papieża, ale na miejscu sprawa się skomplikowała. Jezuita znalazł się w samym środku europejskich przepychanek i ogólnej niechęci wobec interwencji przeciw Mandżurom. Zarzucono mu kłamstwa, a główni przedstawiciele zakonu jezuitów mieli Boymowi za złe angażowanie się w polityczne sprawy Chin. Ostatecznie Boym otrzymał od papieża zapowiedź udzielenia wsparcia, a do Chin powrócił dziewięć lat później. Portugalczycy nie chcieli przepuścić go do Makau, obawiając się zepsucia relacji z nowym rządem. W tym czasie sytuacja cesarza Yongli była już tragiczna. Michał Boym próbował przedostać się przez Wietnam do chińskiego Yunanu, gdzie miały stacjonować resztki mingowskiej armii. W tę podróż wyruszył wyłącznie z towarzyszącym mu przez ostatnie 9 lat chińskim przyjacielem Zhengiem. Na miejsce nigdy nie udało mu się dotrzeć — zmarł w 1659 roku i został pochowany w nieznanym miejscu.
Sukces mandżurskiej okupacji zapewnili chińscy kolaboranci: generałowie i arystokracja. Po zajęciu Pekinu dynastia Qing zapewniła, że posiadłości właścicieli ziemskich pozostaną nienaruszone, podobnie jak ich dotychczasowa pozycja ekonomiczna i społeczna. Ta deklaracja wywołała spodziewany skutek. Na dwór nowej władzy zaczęli zjeżdżać możni i dostojnicy, licząc na uzyskanie korzystnego stanowiska w administracji. Wsparcie ze strony Chińczyków najpierw umożliwiło powstanie państwa Nurhaczego, a następnie przyczyniło się do ugruntowania władzy Qingów w samych Chinach.
Wu Sangui – ten, który umożliwił Mandżurom przejść przez Wielki Mur – w podzięce za pomoc otrzymał nadzór nad rejonami Yunanu i Guizhou oraz tytuł Wanga (króla/księcia, w zależności od interpretacji). Samodzielnie mianował urzędników, miał do dyspozycji prywatną armię i pozyskiwał ogromne dochody z rozwoju lokalnego przemysłu. Ta idylla nie trwała długo, ponieważ w 1673 roku Qingowie nakazali możnym przeprowadzić demobilizację swoich sił zbrojnych, tłumacząc się powodami finansowymi (prawdopodobnie nie chcieli doprowadzić do wzrostu znaczenia władców prowincjonalnych, którzy mogliby później zagrozić rządowi w stolicy). Wówczas Wu Sangui odwrócił się od Qingów i stanął na czele rebelii trzech lenników. W 1678 roku ogłosił się cesarzem. Ostatecznie powstanie zostało stłumione, a ród Wu wybity. Od tamtej pory władzy Qingów nie zagroził żaden zryw antyrządowy, aż do momentu wybuchu powstania tajpingów.
W 1661 roku na tronie zasiadł cesarz Kangxi, który przyczynił się do wzrostu znaczenia imperium mandżurskiego. Jest jednym z najlepiej ocenianych cesarzy w chińskiej historii. Kangxi zmniejszył podatki, tym samym poprawiając warunki życia chłopstwa i łagodząc sprzeciw mieszkańców wobec nowej władzy. Pozyskiwał chińskich urzędników, a następnie przekształcał ich w lojalnych sprzymierzeńców. Cenił wysoko chińską kulturę i zwyczaje. Wspomagał artystów na dworze jako mecenas sztuki i podtrzymywał tradycyjne elementy myśli konfucjańskiej — w tym ostatnim Mandżurowie potrafili być bardziej radykalni od rdzennych Chińczyków.
Okres panowania Qingów zbiegł się z ekspansją cara Rosji Piotra I na wschodnie rubieże Syberii. Na granicy z państwem Mandżurów Rosjanie zakładali kolonie, co prowadziło do napięć i potyczek przygranicznych. Konflikt został zażegnany podpisaniem traktatu w Nerczyńsku, na mocy którego wytoczono nowy przebieg granic i zniszczono wybrane twierdze rosyjskie. Był to pierwszy tego typu układ pomiędzy Chinami a państwem europejskim (obie strony były wobec siebie równe). Kilka lat później podpisano traktat w Kiachcie, który rozszerzał postanowienia umowy Nerczyńskiej. Ustalono granice między Mongolią a Rosją (niemal identyczne do dzisiejszych) i wydano zezwolenie na przyjazd rosyjskiej misji handlowej do Chin co dwa lata. Te warunki określały stosunki między oboma państwami aż do wybuchu pierwszej wojny opiumowej.
Kangxi oraz jego dwóch następców (Yongzheng oraz Qianlong) są uznawani za trzech wielkich cesarzy dynastii Qing, którzy wynieśli status Państwa Środka do rangi hegemona regionu. Na początku XVIII w strukturze imperium zaczęły pojawiać się pierwsze rysy zwiastujące nadchodzący kryzys, który wybuchł z ogromną siłą w wieku XIX.
Tekst: Milena Świeboda
Źródła:
Witold Rodziński „Historia Chin”
Guo Guang „5000 lat sztuki chińskiej”
W powyższym artykule wykorzystano osobiste notatki autorki z przedmiotu „Historia Chin” wykładanym na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu przez Dr. Kamila Burkiewicza
Źródła zdjęć:
- https://www.chinahighlights.com/travelguide/china-history/the-qing-dynasty.htm
- http://www.chinaknowledge.de/Literature/Historiography/Images/manjuyargiyankooli_fekulen.jpg
- https://en.wikipedia.org/wiki/Queue_(hairstyle)#/media/File:Chinese_Meal_by_Lai_Afong,_c1880.JPG
- https://www.baike.com/wiki/%E4%BA%8C%E6%8A%8A%E5%A4%B4?view_id=39ok1vpbblp0jk
- https://www.163.com/dy/article/EITV0OM50523EMRQ.html (zheng chenggong)
- https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bada_Shanren_-_Lotus_and_Ducks_-_Google_Art_Project.jpg
- https://en.wikipedia.org/wiki/Michael_Shen_Fu-Tsung#/media/File:Shen_Fo-tsung.jpg
- https://en.wikipedia.org/wiki/File:The_Qianlong_Emperor_in_Ceremonial_Armour_on_Horseback.jpg
Redakcja: Leszek B. Ślazyk
e-mail: kontakt@chiny24.com
© 2010 – 2022 www.chiny24.com
