Historia

Pierwsze lata Republiki Chińskiej – autorytarne rządy Yuan Shikaia

Nowo powstała Republika Chińska stanęła przed trudnym wyzwaniem ukształtowania rządów parlamentarnych, w kraju z długą tradycją monarchii absolutnych. Tymczasowym prezydentem państwa mianowano byłego dostojnika Qingów, Yuan Shikaia, którego chęć zdobycia pełni władzy miała uczynić to zadanie jeszcze trudniejszym. Spór między prezydentem a partią republikańską doprowadził do zbrojnej interwencji w 1913 roku, która zakończyła się rozwiązaniem parlamentu, ucieczką przywódców Guomintangu z kraju i zwiększeniem kompetencji Yuan Shikaia. Chiny znalazły się w rękach dyktatora i wąskiej grupy popierających go militarystów.

Po względnym ustabilizowaniu sytuacji w państwie, na scenie politycznej Chin wyłoniły się dwa główne ugrupowania: Guomintang oraz Partia Postępowa.

Guomintang, utworzony w sierpniu 1912 roku, składał się z byłych członków chińskiej Ligii Związkowej oraz czterech mniejszych organizacji politycznych. Głównym celem partii było utworzenie silnych rządów parlamentarnych oraz przeciwstawienie się autorytarnym ambicjom Yuan Shikaia.

Członkowie opozycji, głównie byli dostojnicy qingowscy i konserwatyści, z Liang Qichao na czele, powołali Partię Postępową. Jej program skupiał się na wzmacnianiu władzy prezydenta oraz rywalizacji o przywileje i stanowiska z Guomintangiem.

Zakres władzy Guomintangu był bardzo ograniczony. Władza na prowincji została przekazana w ręce dowódców sił zbrojnych, wiernych wobec reżimu Yuana. Podczas gdy armia Beiyang wciąż odznaczała się bardzo wysoką zdolnością militarną, większość oddziałów rewolucjonistów zdemobilizowano, w związku z brakiem funduszy na ich utrzymanie. Generalna sytuacja finansowa partii była katastrofalna. Organizacja nie miała środków na realizację podstawowych zadań rządu i państwa. Ponadto, Guomintangowi brakowało masowego poparcia ze strony Chińczyków. Przeważająca część chińskiej ludności (której większość wciąż stanowili chłopi) podchodziła z obojętnością do politycznych przepychanek, a partia nie zabiegała o jej względy. Pierwotny program Ligi Związkowej zakładał wdrożenie programu „wyrównania ziemi” i reformy społeczne, aczkolwiek po powołaniu Guomintangu, owa koncepcja odeszła w całkowite zapomnienie. Ta obojętność wobec potrzeb ludu miała partię dużo kosztować, gdyż ta, sama w sobie, nie posiadała dostatecznych sił i środków, aby rywalizować z militarystami Yuana.

Zasięg terytorialny Republiki Chińskiej. Korzystając z zamętu panującego w Chinach, Tybet i Mongolia Zewnętrzna ogłosiły niepodległość.

Wzorem państw zachodnich, Guomintang postanowił uzyskać przewagę polityczną na drodze formalnej. W 1912 roku zainicjowano wybory do nowego, dwuizbowego parlamentu. W związku z trudnościami logistycznymi i niespokojną sytuacją w kraju cały proces ciągnął się przez kilka miesięcy. Ostatecznie w 1913 roku, wybory zakończyły się niekwestionowanym zwycięstwem Guomintangu, który zdobył większość w parlamencie (udział w wyborach wzięło ok. 10% ludności). Ten spektakularny sukces wyborczy partia zawdzięczała przede wszystkim zaangażowaniu swojego przywódcy, Song Jiaorena. Zwycięstwo Guomintangu mogło poważnie wpłynąć na plany zdobycia pełni władzy przez prezydenta. Yuan spróbował przekupić Song Jiaorena, a gdy spotkał się z odmową, zlecił jego zamordowanie.

Song Jiaoren był współzałożycielem Ligii Związkowej, głównym założycielem Guomintangu oraz kandydatem partii na premiera. Został postrzelony na dworcu kolejowym w Szanghaju przez wynajętego przestępcę, a kilka dni później zmarł z powodu odniesionych ran.

Opozycjoniści łudzili się, że po zdobyciu większości parlamentarnej, będą w stanie kontrolować poczynania prezydenta. Niestety, nie wzięto pod uwagę zupełnego braku poszanowania Yuana dla instytucji parlamentu i konstytucji. W 1913 roku Yuan Shikai zaciągnął kilka pożyczek od państw europejskich, postępując wbrew woli parlamentarnej większości. Uzyskana kwota została przeznaczona na opłacenie wojska i prowadzenie dalszej kampanii przeciwko opozycji. Taki sposób załatwienia sprawy doprowadził do dalszej demoralizacji życia politycznego w Chinach i szerzenia się poczucia niemocy wśród dużej ilości członków partii. Wzrost napięcia pomiędzy stronnictwami nieuchronnie prowadził do wybuchu konfliktu zbrojnego.

W czerwcu Yuan wysłał podległe mu wojska do Guangxi, gdzie stacjonowało najwięcej oddziałów Guomintangu. Opór opozycji był nieskoordynowany, działania źle zaplanowane, brakowało zaopatrzenia. Armia Beiyang nie miała żadnych trudności w osiągnięciu szybkiego zwycięstwa nad swoimi zdezorganizowanymi przeciwnikami. Do połowy grudnia siły Guomintangu zostały całkowicie rozbite, a jego główni przywódcy zbiegli z kraju. Wówczas kontrola Yuan Shikaia została rozciągnięta na prowincje południowe, gdzie dotychczas władzę dzierżył Guomintang.

żołnierze armii Beiyang

W swoich dążeniach do przejęcia autorytarnej władzy prezydent pragnął zachować pozory legalności. W związku z tym pozostawił przy życiu parlament i liczył na poparcie posłusznej mu Partii Postępowej. Kilka miesięcy później zorganizowano wybory stałego prezydenta kraju. Podczas zgromadzenia, gmach parlamentu został ze wszystkich stron otoczony policją, a nieprzychylnych członków przekupiono. Pomimo zastosowania tych mało subtelnych środków, mających zagwarantować mu niekwestionowane poparcie, Yuan został wybrany prezydentem dopiero za trzecim głosowaniem.

4 listopada 1913 zdelegalizowano Guomintang i tym samym rozwiązany został parlament. Jego miejsce zajęła posłuszna prezydentowi Rada Ustawodawcza. 1 maja 1914 roku ogłoszono nową konstytucję, która przyznała Yuanowi wszystkie uprawnienia dyktatora. Kadencja prezydenta trwała 10 lat, przy nieograniczonej możliwości reelekcji. Tym samym Yuan Shikai zapewnił sobie dożywotni przywilej rządzenia Chinami. Aczkolwiek, stanowisko prezydenta nie zaspakajało jego ambicji. Marzył o tytule cesarskim i restauracji cesarstwa. Już w 1914 roku można było dostrzec pierwsze sygnały zwiastujące próbę przywrócenia monarchii. Wznowiono kult konfucjański, a 23 grudnia prezydent odprawił rytualne ceremonie w Świątyni Nieba w Pekinie, przywilej zarezerwowany wyłącznie dla cesarzy.

Yuan Shikai (od lewej) składa ofiarę niebiosom podczas ceremonii przesilenia zimowego.

W 1914 wybuchła I wojna światowa. Chiny wówczas ogłosiły neutralność i wystosowały prośbę o nierozciąganie działań wojennych na ich terytorium. Korzystając z destabilizacji Europy, Japonia postanowiła przejąć niemieckie posiadłości w Chinach. 23 sierpnia Japończycy wypowiedzieli wojnę Niemcom, a następnie w asyście Wielkiej Brytanii wkroczyli do Shangdongu. W efekcie działań wojennych pod zwierzchnictwem Japonii znalazła się prawie cała prowincja, łącznie z liniami kolejowymi.

Inwazja wojsk japońskich na Shandong. Warto zwrócić uwagę na liczbę wojsk oraz rodzaje środków jakimi dysponują japońskie oddziały. Jeszcze 60 lat wcześniej Japonia dysponowała armią uzbrojoną w muszkiety i miecze…

Japonia wciąż liczyła na możliwość rozciągnięcia swojego zwierzchnictwa nad Chinami. Oczekiwano wyłącznie na dogodną okazję. Po zdobyciu Jiaozhou, Japończycy, starając się zachować dyskrecję, przedstawili prezydentowi 21 żądań. Yuan i jego rząd mieli uzyskać japońskie poparcie, jeżeli tylko zgodzą się na współpracę. Żądania zostały podzielone na pięć grup. Pierwsze cztery grupy dotyczyły uznania władzy japońskiej nad Jiaozhou, rozszerzenia uprawnień na Mandżurię Południową oraz kwestii współpracy gospodarczej. Piąta grupa była zdecydowanie najbardziej kontrowersyjna. Żądano dopuszczenia japońskich doradców do rządzenia, policja w ważnych miejscowościach miała zostać poddana japońsko-chińskiej kontroli, przemysł zbrojeniowy miał być wspólnie rozwijany, a broń zakupywana wyłącznie w Japonii. Przyjęcie powyższych żądań oznaczało de facto przekształcenie Chin w japoński protektorat.

Oblężenie Qingdao, portowego miasta w prowincji Shandong. Tu również warto zwrócić uwagę na środki jakimi dysponują Japońskie oddziały nacierające na wojska niemieckie…

Mało subtelna oferta Japończyków nie została przedstawiona prezydentowi wystarczająco dyskretnie. Informacja o „21 żądaniach” przedostała się do opinii publicznej. Reakcja była natychmiastowa. Zorganizowano bojkot japońskich towarów oraz rozpoczętą antyjapońską kampanię prasową. W związku z tak zaciętym oporem ze strony mieszkańców, Japończycy prędko wydali „oczyszczoną” wersję dokumentu, z którego usunięto zawartość całej piątej grupy. Pod koniec maja, ignorując powszechny sprzeciw, Yuan przystał na japońskie warunki, a następnie wznowił proces restauracji monarchii.

Z polecenia prezydenta utworzono Stowarzyszenie Planowania Pokoju. Grupa składała się z badaczy, którzy mieli porównać między sobą zalety płynące z monarchizmu i republikanizmu. Rzekomi „uczeni” doszli do jedynego słusznego wniosku: republikanizm w Chinach nie ma prawa bytu. Następnie utworzono Związek Domagających się Restauracji, który zażądał zwołania specjalnego zebrania, w celu przedyskutowania politycznej przyszłości państwa. W październiku przeprowadzono odgórnie sterowane referendum, a wyniki ogłoszono już miesiąc później. Dziwnym zbiegiem okoliczności, wszyscy przedstawiciele związku w liczbie 1993 członków głosowali za restauracją monarchii, a w petycji opublikowanej w chwilę po głosowaniu zaproponowali, aby głową nowego państwa został Yuan Shikai. Ten naturalnie odmówił. Uległ dopiero po inscenizowanych prośbach jego popleczników. 12 grudnia odbyła się uroczysta intronizacja Yuana, którzy przyjął imię Hongxian.

Cesarz Hongxian podczas ceremonii koronacji.

Przywrócenie monarchii wywołało powszechny sprzeciw w najbliższym otoczeniu nowego cesarza. Konserwatywni politycy z Partii Postępowej zostali odsunięci na dalszy plan i w ogromnej większości przeszli na stronę opozycji. Również wielu najbliższych dowódców wojskowych skrytykowało pomysł przywrócenia monarchii, obawiając się nadmiernego wzmocnienia władzy centralnej. 25 grudnia wybuchły protesty w odległym Yunnanie. Żądano natychmiastowego zaniechania restauracji cesarstwa oraz stracenia głównych organizatorów ruchu monarchistycznego. Powstanie szybko rozlało się na inne prowincje południa. W styczniu 1916 roku Guizhou ogłosiło swoją niezależność od rządu centralnego, a dwa miesiące później to samo uczyniło Guangxi. W związku z tak zaciętym oporem, Yuan prędko odwołał plany restauracji monarchii i przywrócił ustrój republikański, pozostając na stanowisku prezydenta.

Yuan Shikai trzykrotnie zdradził swoich sprzymierzeńców. W 1898 roku zwrócił się przeciwko cesarzowi Guangxu i zwolennikom „100 dni reform”; w 1912 roku doprowadził do abdykacji Qingów, przechodząc na stronę powstańców. Zaledwie rok później rozpoczął zbrojne wystąpienie przeciwko Guomintangowi, odsuwając partię od władzy.

Prowincje południa zrzeszyły się w Radę Wojskową Południa i żądały natychmiastowego ustąpienia Yuana ze wszystkich stanowisk. Korzystając z zamieszania, do kraju powrócili przywódcy Guomintangu, w tym Sun Yat-sen. Przez następne miesiące kolejne prowincje wypowiadały posłuszeństwo Pekinowi. Yuan stracił kontrolę nad armią, która dotychczas stanowiła główny filar jego władzy.

Yuan Shikai jest jedną z najbardziej kontrowersyjnych postaci współczesnych Chin. Okrzyknięty „trzykrotnym zdrajcą” był zgodnie krytykowany przez wszystkie nurty polityczne XX wieku: zarówno przez komunistów, jak i popleczników Republiki. Oskarża się go o nadużywanie władzy, wprowadzenie masowego terroru, zdestabilizowanie kraju próbą przywrócenia cesarstwa oraz wydanie Chin na łaskę wojskowych watażków. Paradoksalnie, sama idea przywrócenia cesarstwa nie była surrealistycznym pomysłem. Dla większości Chińczyków to właśnie ustrój republikański był fantazyjną koncepcją, a tradycja kilku tysięcy lat cesarstwa wciąż żyła w społeczeństwie. Niesprzyjające były przede wszystkim okoliczności. Yuan Shikai nieodpowiednio odczytał nastroje społeczne i popełnił tym samym ogromny błąd, który kosztował go utratę kariery i pozycji.

Yuan Shikai nie podzielił losu większości chińskich tyranów. „Trzykrotny zdrajca” zmarł w 1916 roku na mocznicę, wyczerpany nerwowo. Jego następcą został generał Li Yuanhong. Przywrócono Konstytucję Prowizoryczną i rozwiązano Radę Wojskową Południa. Śmierć Yuana nie poprawiła jednak sytuacji w państwie. Osłabienie, czy wręcz zanik władzy centralnej sprawił, ze każda chińska prowincja stała się osobnym bytem rządzonym przez „militarystów”, czyli wojskowych watażków, którzy przejmowali władzę nad prowincjami wzorem generałów z czasów schyłku dynastii Qing. Militaryści (war lords) konkurowali między sobą o wpływy. Następne dekady istnienia Republiki Chińskiej to okres zaciętej walki o władzę pomiędzy poszczególnymi ugrupowaniami wojskowymi.

Tekst: Milena Świeboda

Źródło: „Historia Chin” Witold Rodziński

Źródła ilustracji:

  1. https://persons-info.com/persons/IUAN_SHikai
  2. https://www.euratlas.net/history/hisatlas/china/1931ChinaTRZ.html
  3. https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%AE%8B%E6%95%99%E4%BB%81#/media/File:Song_Jiaoren.jpg
  4. https://www.sohu.com/a/235375119_100151456
  5. https://www.alamy.com/-image344265773.html
  6. https://www.alamy.com/-image344265780.html
  7. https://daydaynews.cc/en/history/174653.html
  8. https://www.sohu.com/a/235375119_100151456
  9. https://zhuanlan.zhihu.com/p/275686059

Redakcja: Leszek B. Ślazyk

e-mail: kontakt@chiny24.com

© 2010 – 2022 www.chiny24.com

Twierdza Chiny Twierdza Chiny

Milena Świeboda

Studentka sinologii, pasjonatka kultury chińskiej ze szczególnym zamiłowaniem do historii i literatury.

Related Articles

Back to top button