Historia

Północna dynastia Song – czasy kiedy „malarstwo ceniono bardziej niż kraj”

Dynastia Song została założona w 960 roku przez Zhao Kuangyina, generała Późniejszej Dynastii Zhou. Ustanowienie państwa z umocnioną władzą centralną, rozbudowanymi strukturami administracyjnymi i zreorganizowaną armią położyło kres formowaniu się wojskowych reżimów w regionie. Zjednoczenie kraju w 979 roku ostatecznie przypieczętowało autorytet nowo powstałego rządu.

Zakres terytorialny Północnej Dynastii Song

Zasługi dynastii Song dla rozwoju chińskiej sztuki i kultury są niepodważalne – ciężko wręcz mówić o bardziej „cywilizowanym” okresie chińskiej historii. Songowie zapisali się na kartach historii jako znakomici wynalazcy i artyści; słynęli z rozwoju sztuki, nauki i ekonomii. Część współczesnych badaczy idzie nawet o krok dalej i przedkłada osiągnięcia songowskiej kultury nad dorobek samych Tangów. Niestety, liczne zaniedbania w sferze wojskowej oraz ogólna ignorancja i bierność ze strony rządzącej elity sprawiły, że Chiny na dobre kilka wieków mogły zapomnieć o przeszłym statusie hegemona rejonu. Był to jeden z wielu elementów, który stanowił o słabości songowskiego rządu. Stał się przyczyną upadku dynastii Songów  w 1249 roku, kiedy to państwo chińskie uległo mongolskiej sile z północy.

Songowscy artyści szczególnie upodobali sobie malarstwo krajobrazowe. Z czasem pejzaż stał się najbardziej renomowanym gatunkiem w malarstwie, a liczne znakomite obrazy zdobiły wnętrza pałaców. Na zdjęciu „Górskie lasy w śniegu”, autorstwa Fan Kuana.

Zhao Kuangyin przybrał świątynne (cesarskie) imię Song Taizu. Swoje panowanie rozpoczął od gruntownego przeobrażenia podupadłych struktur państwowych. Najbardziej palącą kwestią była reorganizacja sił zbrojnych, w celu uniknięcia potencjalnego przewrotu – nowy władca miał świadomość, że to właśnie wojsko było odpowiedzialne za destabilizację sytuacji politycznej regionu w poprzednim wieku.

Z polecenia cesarza Taizu, armia nabrała charakter wyłącznie najemny i pozostawała pod ścisłą kontrolą rządu centralnego. Zniesiono stanowiska gubernatorów wojskowych i wprowadzono obowiązkową rotację oficerów i szeregowych żołnierzy, którzy co 3 lata zmieniali miejsce służby. Uniemożliwiało to budowanie silnych związków lojalnościowych między dowódcami, a ich podwładnymi. Ponadto, Song Taizu przezornie nakazał wszystkim swoim wcześniejszym towarzyszom broni odejść na przymusową emeryturę. Tym samym armia nie mogła już zagrozić jego władzy.

„Tłum nad rzeką w czasie święta Qingming” jest jednym z najsłynniejszych chińskich obrazów. Nadworny artysta, Zhang Zeduan przedstawił tętniącą życiem stolicę w czasie największej gospodarczej świetności. W czasach Północnej Dynastii Song rozwinęło się malarstwo rodzajowe, przedstawiające rozmaite sceny z życia mieszkańców miast. Cały zwój można obejrzeć tutaj.

Nowo odbudowana administracja była wzorowana na schematach z czasów dynastii Tang – jej songowski odpowiednik objął swoim zasięgiem jeszcze więcej dziedzin życia kraju. Wznowiono egzaminy cesarskie, które ponownie stały się podstawą rekrutacji urzędników. Kandydaci na stanowiska urzędnicze wywodzili się prawie wyłącznie z rodzin właścicieli ziemskich – możliwość zrobienia wielkiej kariery trzymała w ryzach ambicje rodów obszarniczych i stanowiła o ich lojalności względem władcy. Już za czasów panowania pierwszego cesarza Song wyraźnie zarysował się podział pomiędzy administracją cywilną, a wojskiem – oraz supremacja tej pierwszej.

Za dynastii Song spopularyzowano praktykę krępowania stóp młodych dziewcząt, w celu uzyskania rezultatu skrócenia stopy do niewielkiego rozmiaru. Na samym początku krępowanie stóp dotyczyło wyłącznie sfery wyższej i gwarantowało kobiecie dobre zamążpójście. Z czasem ten zwyczaj rozpowszechnił się na wszystkie warstwy społeczne.

 

Dziś w Chinach żyje jeszcze kilka kobiet (w wieku około 100 lat i więcej…), które jako dziewczynki doświadczyły krępowania stóp.

Niezmiennym aspektem historii chińskiej są cykliczne kryzysy wynikające z ustanowionych stosunków feudalnych. Ponownie powtórzył się schemat bogacenia się właścicieli ziemskich i zniewolenia chłopstwa. Na początku XI wieku ponad połowa chłopów chińskich była dzierżawcami, a w drugiej połowie owego stulecia już 5/6 całej ziemi uprawnej znajdowało się w posiadaniu obszarników. Zaistniały kryzys powodował tarcia w klasie rządzącej, która podzieliła się na dwa ugrupowania: konserwatystów, z zasady przeciwnych wszelkim innowacjom, zmianom politycznym i społecznym (m.in. neokonfucjaniści) oraz zwolenników reform pod orędownictwem Wang Anshi. Ci drudzy szukali metod złagodzenia kryzysu, chcąc jednocześnie wzmocnić państwo.

Przy absolutystycznym charakterze monarchii songowskiej, władze miał ten, kto pozyskał zaufanie cesarza. W 1069 roku Wang Anshi został powołany na doradcę cesarza Shenzonga. Za jego poleceniem rozpoczęto wdrażanie reform, m.in. wprowadzono zasadę równomiernego opodatkowania, udzielono chłopom pożyczek państwowych oraz stworzono możliwość wykupienia się z obowiązku robót przymusowych. Założono nowy rejestr własności ziemskiej (wbrew gwałtownemu sprzeciwowi właścicieli ziemskich), który miał ujawnić wszystkie osoby uchylające się od płacenia podatków. Na wsi zainicjowano system odpowiedzialności zbiorowej.

Założenia Wang Anshi były podobne do reform Wang Manga. Pomimo tego, że reformy nie stanowiły zagrożenia dla podstaw systemu feudalnego, spotkały się z gwałtownym sprzeciwem ze strony właścicieli ziemskich i neokonfucjańskiej elity. Polityka modernizacji była kontynuowana aż do śmierci cesarza Shenzonga. Następnie większość w rządzie zdobyli konserwatyści i anulowali wszystkie „Nowe Ustawy”. Reformy zostały co prawda przywrócone w 1094 roku, aczkolwiek ich podstawowy sens został całkowicie wypaczony. Od tej pory program służył wyłącznie prywatnym interesom urzędników, w rezultacie przyczyniając się do budowania jeszcze bardziej skorumpowanego rządu.

Gdy Wang Anshi stracił urząd wicekanclerza, porzuciła go większość jego zwolenników. Klęska programu modernizacji kraju jedynie udowodniła, że niemożliwym jest zainicjowanie reform wychodzących naprzeciw systemowi feudalnemu, bez zasadniczych zmian w samej strukturze politycznej.

W 978 roku wraz ze zdobyciem królestw Wu i Yue zakończony został podbój południowych krańców kraju. Rok później odzyskano tereny zajmowane przez Północne Han. Na tym kończy się sukces songowskiej armii – liczne próby odzyskania terenów naokoło Pekinu (kontrolowanych przez Kitanów) kończyły się fiaskiem. Bierność polityczna Songów jest przedmiotem częstej krytyki ze strony współczesnych historyków, którzy zarzucają im nadmierną ugodowość wobec państwa Liao. Zarówno Kitanowie, jak i Zachodnie Xia stanowili potencjalne zagrożenie dla chińskiej suwerenności. Pokój zawierany był na zasadzie licznych postanowień i sojuszy, na podstawie których Chińczycy byli zobligowani do płacenia trybutów. W początkowym i środkowym okresie funkcjonowania dynastii narzucony haracz nie obciążał nadmiernie skarbca, a pomiędzy sąsiadami panował przez kilkadziesiąt lat względny spokój. Ten stan rzeczy nie mógł się jednak ciągnąć w nieskończoność, a Songowie trwali w błogiej bezczynności: ich armia była tak samo nieudolna jak wcześniej, a jednocześnie stawał się coraz bardziej kosztowna. Zwiększenie z czasem liczebności wojska (najemnego) było prawdopodobnie nietrafionym remedium na problem masowego bezrobocia i ubożenia chłopstwa. Problem zaostrzył się, gdy na horyzoncie wyłoniło się nowe zagrożenie: lud koczowniczy Dżurdżenów.

Wojowie konni i piesi z czasów dynastii Song

Dżurdżenowie należeli do ludów tunguskich i zamieszkiwali obszar Mandżurii. Ustanowili własną dynastię Jin, która zaczęła się rozrastać kosztem imperium Kitanów. Songowie z jednej strony liczyli na możliwe wyeliminowanie Kitanów z pomocą Dżurdżenów, z drugiej zaś strony nie docenili potencjału samej dynastii Jin. W latach 20. zawarto sojusz, na mocy którego zjednoczone siły Song i Jin miały najechać państwo Kitanów, a zdobyte terytoria podzielić między siebie (Songom miały przypaść m.in. Tereny 16 prefektur z dzisiejszym Pekinem w centrum). Niestety, wkład Songów był znikomy, a działania ich wojsk iście beznadziejne. Siły zbrojne Dżurdzenów ostatecznie zlikwidowały państwo Kitanów i zajęły 16 prefektur, które odstąpili Songom dopiero po otrzymaniu kosztownego trybutu.

Przez następne kilka lat konflikt się zaostrza, a jego apogeum przypada na rok 1127. W wyniku dżurdżeńskiej inwazji zdobyto Kaifeng, a cesarz został uprowadzony do niewoli. Stolica została całkowicie splądrowana. Ci z członków dworu, którzy wyszli z pogromu cało, schronili się na południu, za rzeką Huai. Na tymczasową stolicę państwa Songów obrano Hangzhou. Ta lokalizacja okazała się wyjątkowo korzystna – wokół znajdowały się błotniste rejony, które utrudniały inwazję militarną, a jednocześnie sprzyjały rolnictwu.

Ostatni władca Północnego Song, cesarz Huizong, był uzdolnionym malarzem i kaligrafem (niektórzy uważają, że był najbardziej utalentowanym władcą Chin w ogóle), a na kartach historii zapisał się jako patron i wielbiciel sztuki. Został pojmany przez wojska Jin wraz ze swoim synem i zmarł w niewoli. Wielu współczesnych historyków zarzuca mu nieudolność oraz rozpasanie urzędników i eunuchów.

 

„Złoty bażant na gałęzi Hibiskusa” autorstwa cesarza Huizonga. Władca jest twórcą wielu przepięknych kompozycji z gatunku „ptaki i kwiaty”.

Chaos, który zaistniał na dworze cesarskim uniemożliwiał wypracowanie odpowiedniej taktyki. Pomimo sukcesów armii songowskiej, kierowanej przez generała Yue Feia, na dworze dominował nurt całkowitej bierności – władca i jego poplecznicy zdawali się ignorować realną szansę pokonania przeciwnika w bezpośrednim starciu. Zamiast tego rozpatrywano potencjalne sojusze, z góry akceptując porażkę własnych wojsk. Ostatecznie, z inicjatywy ministra Qin Kuaia, armia została wycofana, a generał pojmany i zabity. Ta decyzja sprawiła, że kronikarze i historycy późniejszych wieków zgodnie okrzyknęli Qin Kuaia zdrajcą, a Yue Fei zyskał status bohatera narodowego. W 1141 roku ostatecznie podpisano traktat, na podstawie którego Songowie byli zobligowani do płacenia daniny i uznania zwierzchnictwa państwa Jin. Na tym zakończył się otwarty konflikt pomiędzy Dżurdżenami i Chińczykami. Względnie ustabilizowana sytuacja trwała aż do początku XIII wieku, do momentu, gdy na horyzoncie pojawił się nowy wspólny wróg – Mongołowie.

 

Tekst: Milena Świeboda

Źródła:

„Historia Chin”, Witold Rodziński

Guo Guang „5000 lat sztuki chińskiej”

W powyższym artykule wykorzystano osobiste notatki autorki z przedmiotu „Historia Chin” wykładanym na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu przez Dr. Kamila Burkiewicza.

Źródła zdjęć:

  1. https://www.chinahighlights.com/map/ancient-china-map/northern-song-dynasty-map.htm
  2. https://www.comuseum.com/painting/famous-chinese-paintings/along-the-river-during-the-qingming-festival/#
  3. https://wantubizhi.com/pic/%E4%B8%89%E5%AF%B8%E9%87%91%E8%8E%B2%E9%9E%8B%E5%8F%A4%E9%A3%8E/
  4. http://www.danceshistoricalmiscellany.com/foot-binding-imperial-china/
  5. https://www.laoziliao.net/cnmr/info/2636-WANG_ANSHI
  6. https://pl.wikipedia.org/wiki/Song_Huizong#/media/Plik:Huizong.jpg
  7. https://pl.wikipedia.org/wiki/Song_Huizong#/media/Plik:Songhuizong4.jpg

Redakcja: Leszek Ślazyk

e-mail: kontakt@chiny24.com

© 2010 – 2021 www.chiny24.com

Milena Świeboda

Studentka sinologii, pasjonatka kultury chińskiej ze szczególnym zamiłowaniem do historii i literatury.

Related Articles

Back to top button