Dewastujący najazd Dżurdżenów położył kres panowaniu Północnych Songów, ale nie zamknął historii całej dynastii. Pozostali przy życiu członkowie dworu zbiegli na południe i osiedlili się na wschodnim wybrzeżu dzisiejszej prowincji Zhejiang. Nowym ośrodkiem dynastii został Linan, znany współcześnie jako Hangzhou.
Songom udało się ustabilizować relacje z Dżurdżenami i umocnić granice państwa. Od momentu upadku północnej stolicy, aż do pokonania państwa chińskiego i zawładnięcia nim przez armię mongolską w 1279, w kraju Songów panował okres stałego rozwoju i ogólnej prosperity.
Podmokłe tereny południa sprzyjały rozwojowi rolnictwa. Zagospodarowano nowe obszary, rozszerzono istniejące uprawy i wprowadzono nowe odmiany roślin. Większość zachodzących procesów gospodarczych przynosiła największe korzyści realnej klasie panującej, czyli właścicielom ziemskim. Dynamiczny rozwój produkcji rolnej był ściśle powiązany ze wzrostem liczebnym i terytorialnym majątków obszarników. Późny okres panowania dynastii Song to moment szczytowy formowania się chińskiego społeczeństwa feudalnego. W późniejszych stuleciach stosunki społeczne ukształtowane w tym czasie ulegały wyłącznie ugruntowaniu i przetrwały wraz ze wszystkimi swoimi patologiami do początków wieku XX.
Za czasów południowych Songów rozpoczęła się tzw. „rewolucja handlowa”, czyli okres przemian, podczas którego wzrosła rola kupców i handlu prywatnego. Najbardziej znamiennym dowodem na istotność tych zmian był fakt, że wpływy z podatków handlowych stały się ważniejszym źródłem dochodów państwa niż wpływy z podatków ziemskich. Handlarze i rzemieślnicy tworzyli gildie, prowadzili prywatne przedsiębiorstwa, wywierając coraz większy wpływ na krajowy stan wytwórczości i handlu. Jednocześnie, wzrost znaczenia kupiectwa wzbudzał uzasadniony niepokój i napięcie w kręgach arystokracji, która postrzegała handlarzy jako zagrożenie dla swego dobrobytu i interesów. Z tego względu arystokraci prowadzili politykę dyskryminacji i ograniczeń wobec kupców.
Tymczasem na stepach dalekiej północy zachodziły zmiany, które miały zdefiniować przyszłość nie tylko państw Azji, ale również Europy i Bliskiego Wschodu. W 1162 roku (wedle tradycji mongolskiej) na świat przychodzi Temudżyn, syn wodza mongolskiej ordy. Już w najmłodszych latach wyróżniał się niezwykłą pewnością siebie, żądzą władzy i niezłomnością. Dzięki swojemu charakterowi stopniowo zyskiwał przychylność kolejnych mongolskich plemion. W 1204 roku Temudżyn został obwołany Czyngis-Chanem i otrzymał wsparcie ze strony pomniejszych wodzów. Zaledwie dwa lata później na Wielkim Kurułtaju uznano go „Wielkim Kaganem” – naczelnym przywódcą Mongołów. Od tego momentu Czyngis-Chan poświęcił całe swoje życie na prowadzenie krwawych wojen, przeciwko każdemu, kto tylko stanął mu na drodze.
Mongołowie byli koczownikami. Ich gospodarka opierała się wyłącznie na hodowli zwierząt i zbieractwie. Mongołowie nie uprawiali ziemi. Dzielili się na rody patriarchalne, a te z kolei dzieliły się na plemiona. Pomiędzy poszczególnymi wspólnotami często dochodziło do walk o władzę, tereny do życia oraz stada. Podstawę mongolskiego wojska stanowiła konnica, a struktury organizacyjne armii oraz sama taktyka prowadzenia działań wojennych nie różniły się zasadniczo od technik ich sąsiadów, Kitanów i Dżurdżenów. Nieustanne wojny pomiędzy plemionami i rodami sprawiły jednak, że w rzemiośle wojennym Mongołowie przewyższali ich pod wieloma względami.
Za sprawą Czyngis-Chana, Mongołowie prowadzili systematyczny i bezkompromisowy terror, lubując się w mordach i rzeziach na ogromną skalę. Według obyczaju, który miał zostać usankcjonowany przez przywódcę mongolskiej hordy, każde miasto, które ośmieliło się przeciwstawić Mongołom, należało zmieść z powierzchni ziemi. Barbarzyńskie obyczaje Mongołów zniszczyły wiele wysoko rozwiniętych cywilizacji, w tym kultury Persji i Indii.
Pierwszą ofiarą mongolskiej ekspansji było Zachodnie Xia, które początkowo uległo żądaniom agresorów i przystało na wymagania ze strony Czyngis-Chana. Następnie Mongołowie zwrócili się ku Chorezmowi, który po zignorowaniu propozycji sojuszu (albo raczej absolutnego poddaństwa), został dosłownie zmieciony z powierzchni ziemi. Podczas wyprawy przeciwko Chorezmowi, Czyngis-Chan zażądał wsparcia wojsk Zachodniego Xia, które odmówiło, a w ostatnim, desperackim ruchu połączyło się z Dżurdżenami przeciwko agresorom. W efekcie klęski tanguckie państwo uległo likwidacji, a jego ludność została dosłownie wycięta w pień – niektóre źródła podają, że ocalało zaledwie 1-2% mieszkańców. Czyngis-Chan zmarł podczas tej wyprawy, a podbite ziemie podzielił między swoich synów.
W tak niepewnych i okrutnych czasach Songowie podjęli wybitnie lekkomyślną decyzję: zawarli sojusz z Mongołami przeciwko Dżurdżenom, licząc na odzyskanie północnych terenów. Tym samym zniszczyli jedyny obszar buforowy dzielący ich od rozrastającego się imperium Mongołów. W 1234 roku upadła ostatnia twierdza państwa Jin. Songowie wyszli na tym sojuszu niezwykle niepomyślnie. Gdy podjęli próby odzyskania zagrabionych obszarów, Mongołowie przegnali ich z powrotem na południe. Ostateczny atak na Chiny był nieunikniony.
Konflikt pomiędzy Chińczykami i Mongołami ciągnął się przez 45 lat. Chińczycy okazali się zaciekłym i trudnym przeciwnikiem, pomimo tego, że sąsiadowali bezpośrednio z głównym ośrodkiem mongolskiej władzy. Ostatnia kampania odbyła się w 1268 roku. Jak się okazało, największym przeciwnikiem przetrwania chińskiej cywilizacji okazali się być jej najwyżsi dostojnicy. Songowska elita dworska z niechęcią przypatrywała się eskalacji działań wojennych i nawoływała do zaprzestania walk. Uznanie mongolskiego zwierzchnictwa i polityka pasywności potencjalnie umożliwiały zachowanie bogactw i licznych przywilejów. Z tego względu grupą, z której pochodziło najwięcej kolaborantów, byli bogaci właściciele ziemscy.
W 1276 roku upada Hangzhou, które poddało się najeźdźcy bez żadnego oporu. Niedługo później Mongołowie rozbili zdolne jeszcze do walki oddziały songowskiej armii. Ostatnim akordem zmagań pomiędzy Songami a uzurpatorami z nowej, mongolskiej dynastii Yuan była bitwa morska pod Yamen (prowincja Guangdong), w której Songowie doznali dotkliwej porażki, pomimo przewagi ludzi i okrętów w stosunku 10:1. Mongołowie w bitwie tej wykorzystali kilka forteli zaskakując przeciwnika i zabijając ponad połowę z 200 tysięcy żonierzy Song. Widząc zbliżające się okręty Mongołów premier rządu Songów, minister Liu Xiufu wziął w objęcia liczącego ok. 7 lat cesarza Zhao Binga i skoczył z nim do morza. Za jego przykładem poszły setki dworzan, cesarskich urzędników i konkubin. To był definitywny koniec dynastii Song, dynastii chińskiej. W 1279 roku rozpoczyna się oficjalny okres mongolskiego panowania nad Chinami.
Tekst: Milena Świeboda
Źródła:
Witold Rodziński „Historia Chin”
Guo Guang „5000 lat sztuki chińskiej”
Źródła zdjęć:
- https://www.chenarch.com/Lecture-20-H2.html
- http://www.chinaonlinemuseum.com/painting-liu-songnian-landscape.php
- https://baike.baidu.com/item/%E4%BA%A4%E5%AD%90/564925?fr=aladdin
- https://theme.npm.edu.tw/khan/Article.aspx?sNo=03009149&lang=2
- https://en.wikipedia.org/wiki/Siege_of_Baghdad_(1258)#/media/File:DiezAlbumsFallOfBaghdad.jpg
- https://www.wikiwand.com/en/Timeline_of_the_gunpowder_age
