Ostatnie lata panowania Mandżurów odcisnęły się bolesnym piętnem na chińskiej historii. Nierównoprawne umowy z mocarstwami obcymi, niepokoje społeczne i trudności ekonomiczne wyczerpywały kraj wewnętrznie. Pod wieloma względami, Chiny zatrzymały się w XVII wieku i wszystko wskazywało na to, że tam pozostaną. Na szczęście były to tylko pozory. Podczas gdy dwór mandżurski desperacko próbował utrzymać się u władzy, społeczeństwo chińskie budziło się z kilkuwiekowego letargu. Mnożyły się oddolne inicjatywy reformatorskie, wybuchały powstania. W 1911 roku wybuchła kolejna z wielu rewolt przeciwko władzy – rewolucja Xinhai. Ta jednak zakończyła się sukcesem – obalono Mandżurów i utworzono nowy rząd.
W latach 1902-1903, przyciśnięty do muru rząd mandżurski wdrożył ograniczony program reformatorski. Przeprowadzono reformę oświaty, w wyniku której zostały zniesione egzaminy cesarskie, stworzono zalążki państwowego szkolnictwa i udzielono zgody (!) na studia zagraniczne młodzieży chińskiej. Mandżurowie zaczęli zdawać sobie sprawę z tego, że urzędnicy doskonale znający kanon konfucjański, język klasyczny i starożytne formy poetyckie nie posiadają odpowiednich kompetencji do zarządzania współczesnym państwem. Głównym celem reformy edukacji było utworzenie nowoczesnej kadry urzędniczej, która będzie potrafiła sprostać wyzwaniom zmieniającego się świata. Przeznaczono ogromne środki finansowe na wyszkolenie armii i zaopatrzenie jej w nowoczesny arsenał. Wzmocniony aparat wojskowy miał być gwarancją bezpieczeństwa dworu cesarskiego. Utworzono również Zgromadzenie Narodowe i Zgromadzenie Prowincjonalne na wzór zachodni, a w 1908 roku ogłoszono projekt przyszłej konstytucji.
W 1908 roku umiera cesarz Guangxu, a dzień po nim odchodzi cesarzowa Cixi. Niecodzienne okoliczności odejścia cesarza sprawiły, że nikt nie wierzył w przypadkowość jego śmierci. Wedle najbardziej rozpowszechnionej teorii, Guangxu został otruty z polecenia schorowanej Cixi. Cesarzowa, przeczuwając nadchodzący koniec, nie chciała pozwolić na to, aby Guangxu wrócił na tron. Następcą cesarza został trzyletni Puyi.
Najważniejszą rolę w budowaniu Nowych Chin odegrał Ruch Republikański, stworzony z inicjatywy Sun Yat-sena.
Sun Yat-sen (właść. to Sun Zhongshan) urodził się w chłopskiej rodzinie ubogich dzierżawców. Pochodził z Guangdongu, prowincji o niezwykle silnej tradycji powstań chłopskich, w których niejednokrotnie brali udział członkowie rodziny Suna. Gdy miał 12 lat, został wysłany do swojego brata na Hawaje, gdzie kontynuował edukację. Po powrocie do Chin skończył w Hongkongu wyższe studia medyczne. W tym samym okresie zaczął interesować się wewnętrznymi problemami kraju. W 1894 roku przekazał Li Hongzhangowi, gubernatorowi prowincji Hebei, memoriał z propozycjami modernizacji kraju. Po otrzymaniu niezwykle wymijającej odpowiedzi związał się na stałe z ugrupowaniami antyfeudalnymi i rewolucyjnymi. Odrzucił wówczas koncept przekształcenia kraju przy pomocy dworu i zaczął postulować obalenie cesarstwa. W 1894 roku zorganizował na Hawajach Stowarzyszenie Odrodzenia Chin. Jego członkowie starali się zainicjować powstanie antyqingowskie, z nadzieją, że rewolta ogarnie cały kraj. Pierwszą próbę podjęto w 1895 roku w Kantonie. Powstanie zostało krwawo stłumione, a śmierć poniosło wielu najbliższych towarzyszy Suna. Sun Yat-sen wyjechał z kraju, a następne 16 lat spędził na emigracji, stając się niekwestionowanym przywódcą chińskiego ruchu rewolucyjnego.
Działalność polityczna ośrodków rewolucyjnych była szczególnie intensywna w Japonii. W 1905 roku Sun nawiązał kontakty z tamtejszym środowiskiem studenckim. W tym samym roku przedstawiciele głównych ugrupowań reformatorskich połączyli się w jedną organizację. Powstała Liga Związkowa, założona pod patronatem Sun Yat-sena przy entuzjastycznej aprobacie setek Chińczyków.
Rola emigracji chińskiej w rozwoju ruchu rewolucyjnego była bezprecedensowa. Chińczycy, którzy wyjechali z kraju, boleśnie odczuli kontrast gospodarczy pomiędzy swoją ojczyzną, a państwami zmodernizowanymi. Niejednokrotnie musieli zmagać się z dyskryminacją. Te wszystkie czynniki doprowadziły do wzrostu świadomości narodowej Chińczyków i ich ambicji zmodernizowania kraju.
Poglądy polityczne Sun Yat-sena zostały zawarte w „Trzech Zasadach Ludowych”:
- nacjonalizmie,
- demokracji i
- dobrobycie ludu (ten ostatni pogląd jest również określany mianem socjalizmu).
Sun Yat-sen zakładał odsunięcie od władzy Mandżurów poprzez rewolucyjne powstanie, a następnie budowę kraju na zasadach demokratycznych. Nacjonalizm oznaczał obalenie dynastii i zniesienie zwierzchnictwa obcych państw nad Chinami. Zasada demokracji odnosiła się ustanowienia republiki i budowy nowego rządu na wzór zachodni, a zasada socjalizmu stanowiła obietnicę poprawy warunków bytowych warstw najuboższych.
W 1911 roku na dworze cesarskim trwały rozmowy dotyczące budowy nowych linii kolejowych. Debatowano, czy przedsięwzięcie ma zostać zrealizowane przez Mandżurów (czyli za pośrednictwem pożyczek udzielonych przez obce mocarstwa), czy też przez rodzimy kapitał chiński (czyli przedstawicieli kupiectwa skłonnych do inwestowania w tej dziedzinie). Ostatecznie wybrano pierwszą opcję, a większość udziałów w przyszłych liniach kolejowych miała przypaść szlachcie. 20 maja, zaledwie 11 dni po ogłoszeniu edyktu, dwór podpisał dokumenty potwierdzające zaciągnięcie pożyczki. Wywołało to oburzenie w całym kraju, a Mandżurowie zostali oskarżeni o dobrowolne odsprzedanie Chin cudzoziemcom.
Centrum społecznego oburzenia stanowiła prowincja Syczuan, gdzie działalność rodzimych organizacji zaangażowanych w budowę kolei była szczególnie intensywna. Nacjonalizacja kolei oznaczała ogromne straty dla tych, którzy już w ten projekt zainwestowali. Towarzystwo przedsiębiorców w Syczuanie rozpoczęło strajki i demonstracje, które niedługo później przemieniły się w krwawe starcia z milicją i wojskiem. Rozruchy w Chengdu, stolicy prowincji, zostały brutalnie spacyfikowane przez gubernatora generalnego. W efekcie powstanie rozlało się na całą prowincję.
Liga Związkowa przewidywała rozpoczęcie nowego powstania późną jesienią 1911 roku. Ze względu na sytuację w Syczuanie, członkowie ruchu uznali, że właśnie nadszedł dogodny moment na wzniecenie rewolucji. Pech chciał, że 9 października doszło do przypadkowej detonacji bomby, która doprowadziła do wykrycia głównej siedziby spiskowców. Aresztowano i stracono kilku przywódców, a w ręce Qingów dostał się spis nazwisk wszystkich konspiratorów.
Nie mając nic do stracenia, garstka rewolucjonistów ogłosiła rozpoczęcie powstania. 10 października zostało zajęte miasto Wuchang.
Do końca listopada piętnaście prowincji ogłosiło swoją niezależność od Pekinu. Często dochodziło do sytuacji, w której armia cesarska bez walki przechodziła na stronę powstańców. W najbardziej krytycznym momencie władza Qingów ograniczała się wyłącznie do północnego-wschodu, gdzie stacjonowały dywizje armii Beiyang (nie mylić z flotą Beiyang o tej samej nazwie).
Stowarzyszenie Beiyang było grupą militarystyczną pod przywództwem Yuan Shikaia. Po śmierci Li Hongzhanga Yuan Shikai zajął jego miejsce jako gubernator generalny Hebei i wkrótce stał się jednym z najbardziej wpływowych ludzi w państwie. Zdesperowany dwór wezwał Yuana, który miał objąć dowództwo nad armią i dołączyć do walk na południu.
Yuan rozpoczął ofensywę przeciwko pozycjom rewolucjonistów w Wuhanie. Prędko odbił wszystkie strategiczne placówki, pozostawiając pod kontrolą powstańców wyłącznie Wuchang. Jednakże Yuan nie wyrażał szczerych chęci podtrzymania przy życiu dynastii Qing. Wolał raczej zwiększyć swoje wpływy. W grudniu rozpoczął pokojowe rozmowy z rewolucjonistami. Powstańcy zaoferowali Yuanowi prezydenturę, jeśli tylko zgodziłby się zdradzić swoich mandżurskich zwierzchników.
1 stycznia 1912 roku oficjalnie proklamowano utworzenie Republiki Chińskiej. Pomimo swojej tymczasowości i wewnętrznych sprzeczności co do form ustrojowych, rząd republikański niemal natychmiast wydał serię dekretów, w których m.in. zakazano krępowania stóp, palenia opium, tortur i wywożenia chińskich robotników za granicę. Tymczasowym prezydentem państwa okrzyknięto Sun Yat-sena. Ten zawarł porozumienie z Yuan Shikaiem, na mocy którego miał przekazać mu władzę, jeśli ten doprowadzi do abdykacji Qingów. Po otrzymaniu oferty prezydentury, Yuan zaczął wywierać naciski na rząd, chcąc zmusić Qingów do ustąpienia z tronu. Aby wywołać wśród Mandżurów poczucie osaczenia, nakazał podległym mu generałom wystosować na dwór specjalną depeszę, w której mieli domagać się abdykacji cesarza.
12 lutego 1912 roku cesarzowa Longyu ogłosiła abdykację małoletniego cesarza Puyi. Cesarz i jego rodzina mieli zachować w swoim posiadaniu Pałac Cesarski, majątek i formalnie przejść na utrzymanie rządu republikańskiego (tzw. Przyrzeczenie Dobrego Traktowania).
Sun, nieufnie nastawiony wobec intencji generała, zastrzegł konieczność spełnienia trzech warunków.
Po pierwsze, siedziba rządu ma być na stałe umieszczona w Nankinie (ośrodek nowej władzy miał znajdować się poza Pekinem i wojskowymi wpływami Yuana).
Po drugie, Yuan jest zobowiązany postępować zgodnie z Konstytucją Prowizoryczną.
Po trzecie, Sun pozostanie na stanowisku tymczasowego prezydenta do momentu złożenia uroczystej przysięgi przez Yuana.
W odpowiedzi usłyszał, że Yuan nie widzi możliwości opuszczenia Pekinu. Następnie nakazał jednej ze swoich dywizji, kontrolowanej przez wiernego mu generała, zainscenizowanie buntu w mieście. Podpalono rezydencję delegacji nankińskiej, która została zmuszona do ucieczki. Po tym incydencie Yuan wspaniałomyślnie oświadczył, że nie może pozwolić na dalszą destabilizację północnej stolicy i w związku z tym Pekinu nie opuści.
Sun niechętnie przystał na to, a 12 marca 1912 roku Yuan Shikai został oficjalnie ogłoszony drugim prezydentem Republiki Chińskiej. Oficjalna siedziba rządu została na stałe przeniesiona do Pekinu. Sun zrezygnował ze swojego stanowiska, czego miał gorzko żałować w przyszłości. Powstał nowy rząd, na czele którego stanął Tang Chao, jeden z najzdolniejszych i najbliższych protegowanych Yuana. Ponadto, nowy zwierzchnik państwa prędko umieścił swoich popleczników na kluczowych stanowiskach – ministra spraw wewnętrznych, wojska i finansów.
Liga Związkowa nie posiadała dostatecznej siły przebicia. Była zbyt zdezorganizowana, różnorodna w swoich koncepcjach i słaba. Dlatego ustanowione rządy prowincjonalne szybko zostały przejęte przez zwolenników monarchii konstytucyjnej, w skład której wchodziło wielu oportunistów i karierowiczów. Z perspektywy czasu, nowy rząd był na straconej pozycji w momencie mianowania Yuan Shikaia prezydentem. Niedoświadczeni politycznie rewolucjoniści szybko dostrzegli, że zostali przechytrzeni przez byłych dostojników dworskich oraz klikę wojskową Yuana. Aczkolwiek, niezależnie od słabości nowego rządu, rewolucja Xinhai była bezprecedensowym wydarzeniem w chińskiej historii. Nie tylko obalono obcą dynastię, ale jednocześnie zniesiono formę absolutystycznych rządów, budując podwaliny pod demokratyczne państwo. Rozpoczął się nowy etap chińskiej historii.
Tekst: Milena Świeboda
Źródła:
„Historia Chin” Witold Rodziński
Źródła ilustracji:
- http://www.historyisnowmagazine.com/blog/tag/1911+Chinese+Revolution#.YjL7KOrMJPY
- https://www.scmp.com/magazines/style/people-events/article/2119973/woman-who-ruled-china-what-you-didnt-know-about
- https://kknews.cc/zh-my/history/4j644xq.html
- https://nowcomment.com/documents/272770/combined?print=yes
- https://www.reddit.com/r/China/comments/73eezn/beheaded_bodies_being_displayed_on_street_xinhai/
- https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%BE%9B%E4%BA%A5%E9%9D%A9%E5%91%BD
- https://www.klook.com/zh-CN/activity/6867-ming-xiaoling-mausoleum-ticket-nanjing/
- https://inf.news/history/ec2a9335c73efc03fedca78ef0922871.html
Redakcja: Leszek B. Ślazyk
e-mail: kontakt@chiny24.com
© 2010 – 2022 www.chiny24.com
