Wschodnia Dynastia Han – upadek potęgi

Milena Świeboda 11-08-2021

3 1 460

Rządy Wschodniej Dynastii Han (zwanej również Późniejszą) rozpoczęły się wraz z powrotem na tron przedstawiciela rodu Liu. Innymi słowy, wraz z przywróceniem tronu prawowitemu władcy powrócił stary ład…oraz stare zmartwienia. Wschodnia dynastia Han nie rozwiązała źródeł problemów swojej poprzedniczki, kontynuując wyzysk chłopów, przyzwalając na korupcję i bogacenie się właścicieli ziemskich. W chińskiej historii powielił się po raz kolejny ten sam schemat: osłabiona władza centralna nie była w stanie rywalizować z rządami na prowincji, uciskany lud z trudem znosił ciężar kolejnych powinności, a cesarz spędzał całe dnie na zabawie.

Zasięg terytorialny Wschodniej Dynastii Han.

Początki stabilizacji rządów i gospodarki za czasów Wschodniej Dynastii Han są praktycznie analogiczne do prób podjętych przez Liu Banga. Cesarz Liu Xiu, który przyjął imię Guangwu, zainicjował łagodną politykę wobec chłopstwa: obniżył podatki, rozdał ziemię oraz uwolnił osoby odsprzedane w niewolę. W wyniku wojen zmniejszyła się liczba bogatych majątków ziemskich, dzięki czemu większa część ziemi nadającej się pod uprawy przypadła chłopstwu. Powyższe działania pomogły uporządkować sytuację w kraju do tego stopnia, że po 80 latach od objęcia rządów przez cesarza nastąpił okres względnej stabilizacji. Wschodnia Dynastia Han nigdy jednak nie osiągnęła dobrobytu swojej poprzedniczki, pozostając wyłącznie cieniem dawnej świetności.

„Kontynuacja rodowa” występująca pomiędzy Zachodnią a Wschodnią dynastią Han jest w pewnym stopniu fikcyjna; te dwa odrębne reżimy traktuje się jako jeden tylko ze względu na skutecznie skonstruowaną propagandę Guangwu, która sprawiła, że tradycyjna historiografia uznaje za ciąg dynastyczny historie tych dwóch odrębnych rodów. Najważniejsza różnica leżała w pochodzeniu nowej elity rządzących: nowi dostojnicy wywodzili się ze wschodu i zostali nobilitowani dopiero po przejęciu władzy przez związanego z nimi cesarza.

Podczas panowania trzech pierwszych cesarzy Wschodniej Dynastii Han, władza centralna utrzymywała należną jej pozycję. Podobnie jak wcześniej, na dworze cesarskim toczyła się stała walka o wpływy pomiędzy poszczególnymi stronnictwami. Cesarze niejednokrotnie wykorzystywali eunuchów do walki z rodzinami… cesarzowych. Z czasem wpływy tej grupy stały się na tyle silne, że uzyskali oni liczne przywileje, a ich dominacja zarysowywała się coraz mocniej. W 168 r.n.e. część konfucjanistów oraz studentów z Uniwersytetu Cesarskiego podjęła próbę stworzenia ugrupowania mającego na celu ograniczenia wszechwładzy eunuchów na dworze cesarskim. W tym zajadłym konflikcie konfucjaniści ponieśli klęskę i zapłacili za to srogą cenę. Eunuchowie przekonali sprzyjającego im cesarza Huan, iż stowarzyszenie stanowi zagrożenie dla tronu. W rezultacie zginęło około setki przywódców ugrupowania. Rozpoczęły się represje wobec konfucjanistów, eunuchowie skutecznie likwidowali każdą osobę, która stanowiła dla nich potencjalne zagrożenie. Od momentu wstąpienia na tron czwartego cesarza, większość z władców była niepełnoletnia i stanowiła idealny materiał do manipulacji w rękach eunuchów. Na domiar złego, spora część kolejnych władców była zwyczajnie niekompetentna: podczas gdy eunuchowie bogacili się, zdobywali urzędy i rozszerzali wpływy, cesarzowie zajmowali się konkubinami i rozrywkami na dworze.

Skalę zatargów i konfliktów, które występowały na dworze cesarskim idealnie obrazuje przypadek rodu Liang, który w II wieku opanował rządy. Bezwzględne próby uzyskania dominacji na dworze przez jednego z przedstawicieli rodu, Liang Ji, zostały dostrzeżone przez cesarza Huana. Cesarz wówczas zawiązał spisek z eunuchami, w wyniku którego cały klan został wymordowany.

Panujący podjęli próby odzyskania terenów utraconych podczas rządów Wang Manga. Polityka ekspansji Wschodniej Dynastii Han była bardzo skuteczna, ale jej efekty nietrwałe. Szczególnie istotną postacią na tym etapie zmagań był generał Ban Chao. Wybitny dowódca, który praktycznie na własną rękę odzyskał część terenów zachodnich. Był on pomysłodawcą realizowania polityki kierowania różnych odłamów barbarzyńców przeciwko sobie, wykorzystywania w tym celu istniejących pomiędzy nimi animozji. Część działań wojennych prowadzono z użyciem wojsk państw sojuszniczych. Dzięki temu koszty, które ponosił cesarski skarbiec, nie były dlań wyniszczające, obciążające dla całego państwa. A to przecież – nadmierne wydatki związane z wojnami, podbojami – stało się przyczyna upadku Zachodniej Dynastii Han. W rezultacie skutecznej polityki Wschodnich Hanów Chiny odzyskały kontrolę nad Jedwabnym Szlakiem, a w jego pobliżu ustanowiły kupieckie stanice.

Rozwiązaniu uległ również problem Xiongnu, którzy zostali osłabieni w wyniku konfliktów oraz klęsk głodu. W 48 roku plemiona te podzieliły się na część północną i południową, z czego ta druga poddała się władzy chińskiej. Xiongnu zostali przesiedleni i włączeni w oddziały straży granicznej w Chinach Północnych.

W 39 r.n.e. w Wietnamie Północnym wybuchło powstanie wymierzone przeciwko chińskiej dominacji, zainicjowane przez dwie waleczne siostry Trung (narodowe bohaterki dzisiejszego Wietnamu). Powstanie zostało stłumione, a w efekcie nastąpiła wzmożona polityka sinizacji Wietnamu, która wywarła ogromny wpływ na kształtowanie się wietnamskiej kultury.

Za panowania cesarza Minga w Chinach pojawił się buddyzm. Był to jeden z wielu rezultatów ekspansji Państwa Środka na tereny zachodnie (m.in. Indie). Cesarz z zapałem wspierał rozwój buddyzmu (nawet zainicjował wybudowanie pierwszej buddyjskiej świątyni), co zostało mu równie skrzętnie wypomniane w kronikach prowadzonych przez ortodoksyjnych konfucjanistów. W 67 roku n.e. dokonano pierwszych tłumaczeń tekstów buddyjskich na język chiński.

Buddyzm z czasem na stałe ugruntował swoją pozycję w chińskiej kulturze, wywierając ogromny wpływ na rozwój politycznych nurtów oraz społecznych przekonań.

Późniejsi władcy dynastii nie wyciągnęli należytych wniosków z upadku swoich poprzedników. Intrygi na dworze cesarskim skutecznie osłabiały władzę centralną, przez co stolica nie miała żadnej realnej mocy sprawczej. Na prowincji de facto rządzili bogaci właściciele ziemscy, którzy w przeciągu dwóch poprzednich wieków konsekwentnie zbijali swój majątek, m.in. poprzez rozszerzenie systemu dzierżaw oraz unikanie płacenia podatków. Sytuacja chłopów była praktycznie identyczna jak na początku kryzysu Zachodniej Dynastii Han: to na ich barkach spoczywał cały ciężar podtrzymania państwa. Wysokie podatki sprawiły, że część chłopów zbiegła na południe, a inni decydowali się zostać dzierżawcami.

Wielu badaczy odnajduje podobieństwo pomiędzy kryzysem dynastii Han oraz upadkiem Cesarstwa Rzymskiego, wskazując na to, jak podobne przyczyny wywołały prawie identyczne konsekwencje.

Powstania chłopskie wybuchały masowo, a do największych i najbardziej znanych zrywów należy Powstanie Żółtych Turbanów. Nazwa pochodzi od chusty, którą nosili jej uczestnicy jako znak rozpoznawczy. Głównym dowódcą powstania był Zhang Jiao, założyciel sekty Taiping Dao (Droga Powszechnego Pokoju), który głosił uzdrowienie za pomocą wiary. Poglądy uczestników sekty były syntezą koncepcji taoistycznych z elementami tradycyjnej wiary ludowej. Tak zarysowana wizja świata sprawiła, że Zhang Jiao szybko zrównał sobie wielu zwolenników wśród ubogiego ludu, któremu obce były zawiłe tezy konfucjanistów. Ruch Żółtych Turbanów starannie zaplanował powstanie, które szybko rozlało się po wschodnich prowincjach. Pomimo początkowych sukcesów, powstanie zostało zduszone, a jego uczestnicy straceni. Nie powstrzymało to jednak chłopów przed dalszą działalnością wywrotową: wybuchały kolejne zrywy i organizowały się nowe oddziały.

Walki przeciwko powstańcom były prowadzone przez gubernatorów prowincji, a pozycja rządu centralnego miała wyłącznie charakter nominalny. Kraj zaczął dzielić się na osobne bastiony, z których każdy konkurował o wpływy. W 189 roku n.e. został zawiązany spisek, w wyniku którego schwytano i stracono ok. 2 tysięcy eunuchów, kładąc kres ich dominacji. W 190 roku n.e. jeden z generałów, Dong Zhuo, zdetronizował aktualnego cesarza i obsadził na tronie jego brata, samemu przyjmując rolę regenta. Formalnie dynastia Han rządziła do 220 roku, były to jednak rządy fikcyjne. W Chinach ponownie zapanował chaos, nastał okres nieustannych wojen.