Dekada Nankińska – rządy Guomindangu

Milena Świeboda 04-05-2022

0 584

Wygrana Guomindangu nie uspokoiła chaotycznej sytuacji politycznej Chin. Wciąż trwała krwawa wojna domowa, podsycana narastającym konfliktem pomiędzy komunistami i rządem w Nankinie. Brak stabilizacji uniemożliwiał wdrożenie przemian społecznych i modernizacji, a większość mieszkańców Chin znalazła się na skraju nędzy, żyjąc w ciągłym strachu przed przestępcami i wojskami militarystów. Podczas gdy wewnętrzne walki pustoszyły kraj, na wschodnim krańcu kontynentu pojawiło się kolejne zagrożenie. Japonia, która od kilku lat potajemnie ingerowała w chińską politykę, postanowiła przejść do pierwszego etapu zaplanowanej ofensywy.

Kontrola Guomindangu nad Chinami ograniczała się do doliny rzeki Żółtej, przede wszystkim prowincji Jiangsu i Zhejiang. Pozostałe części kraju wciąż były pod zwierzchnictwem militarystów. W związku z tym, 19 kwietnia 1928 roku ogłoszono decyzję wznowienia Ekspedycji Północnej, do której przygotowano armię liczącą 700 tysięcy żołnierzy, a złożoną z dywizji ANR oraz z wojsk sojuszniczych. Marsz na północ nie napotkał prawie żadnych znaczących trudności i zakończył się całkowitym zwycięstwem Guomindangu. Niedługo później proklamowano utworzenie Nowego Rządu Narodowego w Nankinie, a wyłączna władza znalazła się w rękach Czang Kai-sheka.

Członkowie GMD świętują sukces Ekspedycji Północnej w Mauzoleum Sun Yat-sena w Pekinie, rok 1928.

Głównym celem partii (GMD) było stworzenie wśród społeczeństwa poczucia jedności narodowej, co było trudnym i żmudnym procesem. Największą przeszkodę stanowiła kwestia przejęcia kontroli nad wszystkimi siłami wojskowymi. Było to o tyle trudne, że armie często były jedyną gwarancją militarystów utrzymania się u władzy. W styczniu 1929 roku odbyła się konferencja poświęcona omówieniu kwestii demobilizacji. Wojska chińskie miały zostać zredukowane do liczby 600 tysięcy żołnierzy regularnych. Żaden z przywódców, którzy brali udział w obradach, nie był realnie zainteresowany pomysłem zmniejszenia stanu osobowego swoich oddziałów. Pomiędzy ugrupowaniami narastały napięcia i rywalizacja, które nieuchronnie zmierzały do eskalacji.

W maju doszło do otwartego konfliktu pomiędzy GMD i byłym sojusznikiem partii, Feng Yuxiangiem, o kontrolę nad Shangdongiem. W kwietniu następnego roku do walk z reżimem nankińskim przystąpili inni militaryści. Wojna rozciągnęła się na ogromną część kraju i trwała przez kilka następnych miesięcy. Prawie wszyscy przeciwni Czangowi wojskowi zdecydowali się utworzyć oddzielny rząd, który mógłby obalić GMD. Powołano Ruch Konferencji Rozszerzonej, a 1 września proklamowano utworzenie konkurencyjnego rządu w Pekinie.

Obie frakcje starały się uzyskać poparcie armii mukdeńskiej. Faktyczny władca Mandżurii, Zhang Xueliang, opowiedział się po stronie Czanga i nakazał swoim wojskom wkroczyć do Chin Północnych. Posunięcie to przekreśliło byt Ruchu Konferencji Rozszerzonej, który zaledwie miesiąc później całkowicie się rozpadł. Ostateczne zmagania zakończyły się wygraną Nankinu. Pomimo zwycięstwa, zakres władzy GMD wciąż był bardzo ograniczony. Chiny Północne należały do Zhanga, Syczuan, Yunnan i Guizhou całkowicie ignorowały zwierzchnią władzę Nankinu, a w prowincjach Guangdong i Guangxi istniały osobne, niezależne rządy.

Położenie finansowe rządu nankińskiego, który większość dochodów czerpał z opłat celnych i akcyz, było bardzo niestabilne. GMD zmagał się z deficytem budżetowym, spowodowanym ogromnymi wydatkami na wojsko. W praktyce niewiele środków pozostawało na modernizację samego kraju. Skutki światowego kryzysu pogorszyły sytuację, sprawiając, że na trzy lata ceny produktów rolnych spadły o prawie 50%. Pogłębiło się tym samym ubóstwo chłopstwa chińskiego. Nepotyzm i przekupstwo sięgały najwyższych szczebli w hierarchii partii, przez co Guomindang szybko uzyskał niechlubny wizerunek reżimu skorumpowanego i niekompetentnego.

Zhang Zuolin zginął w zamachu inicjowanym przez Japończyków, a władzę nad Mandżurią przejął jego syn, Zhang Xueliang. Swoich głównych rywali pozbył się podstępem: zaprosił ich na bankiet, którego finałem była egzekucja dwóch otwarcie projapońskich gości. Zhang formalnie uznał autorytet rządu nankińskiego. Na zdjęciu (po lewej) Zhang Xueliang i Czang Kai-shek.

Z kolei sytuacja komunistów po zakończeniu współpracy z GMD była tragiczna. Podczas czystek politycznych wymordowano większość działaczy, rozwiązano związki zawodowe i organizacje komunistyczne. Jedyną nadzieją na przetrwanie była walka zbrojna, na którą komuniści nie mogli sobie pozwolić. Brakowało zasobów finansowych, a ze względu na niegdysiejsze próby utrzymania frontu jednolitego z GMD, KPCh nigdy nie stworzyło własnych oddziałów.

Nieliczne jednostki komunistyczne koncentrowały się w prowincji Jiangxi. Z tego względu, pozostali przy życiu przywódcy KPCh skupili się w Nanchangu, gdzie przygotowywali nowe powstanie pod hasłem kontynuowania rewolucji. Podczas obrad podjęto decyzję o rozpoczęciu szeregu kolejnych zrywów, znanych później jako Powstanie Zbiorów Jesiennych. Wszystkie próby zakończyły się całkowitą klęską i rzezią jej uczestników. Powstanie w prowincji Hunan było kierowane przez Mao Zedonga, który po wycofaniu swoich oddziałów przyłączył się do generała Zhude. Obaj podjęli decyzję przeorganizowania podległych im wojsk w Chińską Armię Czerwoną, która miała stanowić gwarancję bezpieczeństwa partii. Wojsko było skromne: zaledwie 5 tysięcy żołnierzy uzbrojonych w 2 tysiące karabinów.

Komuniści swoje bazy zakładali na terenach przygranicznych pomiędzy prowincjami, gdzie władza militarystów była najsłabsza. Wiosną 1930 roku w Chinach Środkowych i Południowych istniało już 60 baz, w których przebywało ok. 60 tysięcy żołnierzy. Zdając sobie sprawę z przewagi GMD, opracowano partyzancką strategię walk z liczniejszymi siłami przeciwnika, co miało okazać się niezwykle przydatne podczas rozbudowy i obrony baz rewolucyjnych, a także podczas późniejszej wojny z Japonią.

W pierwszych latach istnienia, Armia Czerwona była niezwykle zdyscyplinowana i posiadała kodeks traktowania ludności cywilnej (Trzy zasady dyscypliny i osiem punktów, na które należy zwrócić uwagę). Odróżniało ją to od brutalnych, najemnych wojsk GMD, które często nie różniły się niczym od bandytów. Kodeks ten w połączeniu z postulatami realizacji programów społeczno-politycznych skierowanych dla najuboższych, przyczynił się do dużego poparcia komunistów wśród chłopów. Na zdjęciu plakat propagandowy z podpisem „Niech żyje Chińska Armia Ludowo-Wyzwoleńcza”.

Do jesieni 1930 roku Armia Czerwona prowadziła walki wyłącznie z wojskami prowincjalnymi, gdyż regularna armia GMD była zajęta kampaniami przeciwko militarystom. W listopadzie Czang postanowił rozprawić się z komunistami. Uruchomiono szereg ekspedycji, których podstawowym celem było zlikwidowanie baz i wytępienie sił zbrojnych KPCh. Pierwsza ekspedycja, w której wzięło udział 100 tysięcy żołnierzy, została rozbita w ciągu dwóch miesięcy, a następna kampania podzieliła skończyła się również przegraną wojsk GMD. Porażka podważyła autorytet Czanga. Nie tracąc czasu, zainicjował trzecią kampanię, do której włączył pięć swoich własnych dywizji. Objął też stanowisko głównodowodzącego, biorąc do pomocy swoich najlepszych generałów. Trzecia ekspedycja również zakończyła się całkowitą klęską Nankinu. Wojska GMD zostały odparte.

Jesienią 1931 roku, gdy w Chinach trwała wojna domowa, Japończycy rozpoczęli realizację planów podboju Państwa Środka: w zaledwie dwa miesiące armia japońska opanowała cały obszar Mandżurii. Łatwość, z jaką udało się zagarnąć tak ogromne i bogate terytorium, wynikała z faktu, że najazd japoński nie napotkał żadnego oporu. Na rozkaz Zhanga, a za zgodą Czanga, wojsko mukdeńskie wycofało się z Mandżurii, a nieliczne próby obrony ze strony pojedynczych jednostek zostały szybko przełamane przez przeważające, lepiej uzbrojone i wyszkolone oddziały japońskie. W Mandżurii Japończycy proklamowali utworzenie marionetkowego państwa Mandżukuo, na którego czele stanął były cesarz Qingów, Puyi.

W 1932 roku Japonia upozorowała atak na buddyjskich mnichów. Incydent został wykorzystany jako pretekst do rozpoczęcia działań wojskowych wokół Szanghaju. Japończycy napotkali tam niespodziewanie silny opór ze strony oddziału 19 Armii z Guangdongu, który powstrzymywał natarcie japońskie przez ponad miesiąc. Incydent podsycił nastroje wśród opinii publicznej, która domagała się zdecydowanych działań przeciwko Japonii.

Rząd nankiński obrał bierną politykę oczekiwania na posiłki zachodnie. W tym celu zaapelował do Ligi Narodów, która w połowie 1932 roku wysłała misję badawczą, a stworzony przez nią raport uznał postulat Japonii o nadaniu Mandżurii statusu autonomii. W kolejnym miesiącu Japonia wycofała się z Ligii. Mocarstwa zachodnie wybrały politykę załagodzenia całego konfliktu, co już wkrótce miało okazać się tragicznym, kosztownym błędem.

Czang uznał, że w tych okolicznościach istotnym jest uporządkowani sytuacji w Chinach. A to oznaczało rozprawę z komunistami, jako największym wewnętrznym zagrożeniem. Czang w ramach czwartej już ekspedycji skierował przeciwko Armii Czerwonej 600 tysięcy żołnierzy. Atak na Okręg Centralny został odparty, ale oddziały GMD zaczęły uzyskiwać przewagę w mniejszych ośrodkach, zdobywać mniejsze bazy komunistów. Częściowe powodzenie czwartej ekspedycji dodało otuchy nankińskiemu rządowi. Rozpoczęto przygotowywania do kolejnej ofensywy. Do walki posłano 800 tysięcy żołnierzy. Obszar Okręgu Centralnego został otoczony, a dookoła postawiono blokady i wzniesiono fortyfikacje. Pomimo zaciętego oporu, komuniści nie byli w stanie skutecznie powstrzymać ofensywy przeważających sił wroga. Kierownictwo KPCh zostało zmuszone rozważyć konieczność opuszczenia Centralnego Okręgu.

W mieście Zunyi, komuniści zwołali konferencję partyjną, na której zostały omówione plany dalszych kroków oraz przyczyny poniesionych porażek. Uchwały podjęte na konferencji były oparte na przemówieniu Mao Zedonga, który ostro skrytykował poprzednie kierownictwo za zarzucenie poprzedniej strategii walk. W wyniku tych decyzji, Mao zajął główne stanowisko w kierownictwie KPCh.

16 października 1934 roku, główne siły Armii Czerwonej opuściły Centralny Okręg, rozpoczynając Długi Marsz. Żołnierze skierowali się do północnej części Yunnanu, a następnie zboczyli w kierunku górnego biegu rzeki Żółtej. Tutaj komunistom cudem udało się przekroczyć rzekę Dadu, co było prawie niewykonalnym zadaniem i udało się tylko dzięki determinacji żołnierzy. Tym samym komuniści uniknęli tragicznego losu armii Tajpingów, która kilka wieków temu została otoczona i wybita w tym samym miejscu.

Posuwając się naprzód przez nieprzyjazny teren górzystego Syczuanu, Armia Czerwona połączyło się z dwa razy silniejszą Czwartą Armią Frontową. Niedługo później nastąpił rozłam pomiędzy dwoma głównymi działaczami. Zhang Guotao, polityczny szef Czwartej Armii, proponował dalszy marsz na zachód w kierunku Xinjiangu. Pozostała większość chciała trzymać się pierwotnego planu marszu na północ, w celu połączenia się z pozostałymi oddziałami Armii. Ostatecznie wybrano drugą opcję. W październiku 1935 roku oddziały, które opuściły rok wcześniej Okręg Centralny połączyły się z miejscowymi oddziałami z prowincji Shaanxi. W Długim Marszu uczestniczyło początkowo 70 tysięcy żołnierzy i 30 tysięcy cywilów. Siły komunistyczne przeszły przez jedenaście prowincji, przebywając 12 tysięcy kilometrów. W czasie stoczonych podczas Długiego Marszu walk ze ścigającymi je siłami Kuomintangu wojska komunistyczne straciły prawie 50% swojego stanu osobowego.

Podczas Długiego Marszu, w styczniu 1935 roku w Zunyi na rozszerzonej naradzie Biura Politycznego Komitetu Centralnego wybrano nowe kierownictwo KPCh, na czele z Mao Zedongiem.

W Shaanxi, KPCh udało się przeorganizować swoją armię i odbudować siły. Niedługo później działania wojenne zostały zawieszone, gdy rząd w Nankinie i komuniści zawarli sojusz w obliczu agresji japońskiej.

We współczesnej narracji chińskiej, Długi Marsz jest uznawany za jeden z najbardziej dramatycznych etapów rewolucji, symbolizuje determinację i poświęcenie komunistów.