Kultura i TradycjaSpołeczeństwo

Guanxi w kulturze – kultura w guanxi

Dzisiaj prezentujemy kolejny tekst na temat guanxi, czyli specyficznego dla Chin systemu relacji międzyludzkich. Zapraszam do lektury!

Guanxi mają swoje silne źródło w kulturowych i społecznych zasadach rządzących chińską rzeczywistością. Chińczycy nie mierzą wartości rzeczy jedynie za pomocą pieniędzy, a dzięki temu, w przedziwny sposób, wiekowe wartości nie znikają z dynamicznie zmieniającej się sfery biznesu. Pieniądze mają oczywiście znaczenie (bez nich wszak ciężko o realizację jakichkolwiek biznesowych idei), ale realny sukces rozumiany jest raczej przez posiadanie konkretnych wpływów oraz stosownych kontaktów (relacji). Zbiór określonych wartości kreuje kulturowo – społeczne ramy dla funkcjonowania guanxi w biznesie, choć powszechnie wiadomo, że nie jest to jedyny obszar, w jakim rola tego zjawiska jest widoczna – wystarczy tu rzucić okiem choćby na politykę.

Na funkcjonowanie guanxi ma cały czas ogromny wpływ filozofia konfucjańska, a szczególnie takie wartości jak „twarz” oraz „społeczna harmonia”. Te kwestie są ze sobą ściśle powiązane, bowiem gdy dana osoba prowadzi szczere i uczciwe relacje oraz szanuje miejsce innych osób w hierarchii społecznej, może tymi działaniami prowadzić do wzrastania „harmonii społecznej”. Jeśli natomiast wypełnia ona odpowiednio swoje obowiązki i dotrzymuje złożonych obietnic, nie grozi jej ”utrata twarzy”.

Dobre rządy opierają się na dobrych ludziach, a nie na dobrym prawie.

Chińskie społeczeństwo ze względu na swój specyficzny stosunek do wszelkiego rodzaju regulacji prawnych, woli polegać na osobistych wzajemnych relacjach. Tradycyjny stosunek do prawa w Chinach zasadniczo różni się od tego na Zachodzie. Chińskie „prawo” obejmowało bowiem głównie rytuały, normy społeczne, zwyczaje oraz reguły rodzinne. Nikt nie był uprawniony do tego, aby łamać zasady dziedziczone przez stulecia po przodkach, nawet sam cesarz. Mimo tego, iż konfucjanizm doceniał role prawa, jego istnieniu nie przypisywano nadrzędnej roli. Tradycyjnie uważano bowiem, iż dobre rządy opierają się na dobrych ludziach, a nie na dobrym prawie. Ten specyficzny stosunek do prawa przetrwał w Chinach do czasów obecnych. Ludzie nie mają nadal zbyt wiele zaufania do systemu prawnego, a przez to zdecydowanie wolą zaufać osobistym relacjom, które raczej ich nie zawiodą. Wiadomo przecież, że potencjalny zawód to potencjalna „utrata twarzy”, a na to Chińczyk nie może sobie pozwolić.

Głównymi elementami leżącymi u podstaw praktyki guanxi są:

  • „zasada wzajemności” ( bào),
  •  wzajemne zaufanie,
  •  „ludzkie uczucia” (人情 rénqíng),
  •  „twarz” (面子 miànzi) oraz związane z nią poczucie „wstydu” ( chǐ).

Wyjaśniają one też działania osób budujących i utrzymujących swoje guanxi.

Mocno zakorzeniony aspekt moralny, a konkretnie obowiązek odwzajemniania doświadczonych przysług, to element łączący się ściśle z zasadą wzajemności. W chińskiej kulturze to właśnie obowiązek jest punktem wyjściowym w przeciwieństwie do kultury Zachodniej, gdzie owym punktem są prawa jednostki. Osoba nie przestrzegająca zasady wzajemności naraża się na „utratę twarzy” i naruszenie zaufania, co dla guanxi rodzi znaczące konsekwencje. Jedną z charakterystycznych cech bào jest wyrażające się w praktyce guanxi faworyzowanie partnera o słabszej pozycji. Jest to mechanizm, który może połączyć nie tylko osoby o takim samym statusie. Moralny obowiązek spoczywa bowiem w głównej mierze na silniejszej stronie, która swoim działaniem na rzecz słabszego partnera i tak spowoduje często niemierzalne finansowo dla siebie korzyści.

Kolejnym wymienionym elementem jest wzajemne zaufanie. Naturalne jest, iż największym zaufaniem obdarzamy członków rodziny (jiārén). Tworzą oni bowiem swego rodzaju centralny krąg zaufania. Drugim kręgiem, otaczającym ten rodzinny – są przyjaciele, dalsi krewni oraz znajomi (shóurén). Ostatni, trzeci krąg, to ludzie nie mający bezpośredniego związku z daną osobą (shēngrén), u których jednak można szukać wsparcia, gdy zaistnieją ku temu okoliczności. Wszystkie osoby pozostające poza wymienionymi kręgami, z zasady nie są obdarzone zaufaniem, podchodzi się do nich wręcz z dystansem i nieufnością. Znacząca rola elementu zaufania ma swój związek również z tradycyjnym brakiem oparcia w instytucjach i strukturach publicznych. Życie danej osoby zależało więc w dużej mierze od relacji między tą osobą a członkami kręgu jiārén oraz shóurén.

Rénqíng jest zasadniczo rozumiany jako mechanizm będący jednym z elementów norm zachowania. Termin ten dosłownie tłumaczy się jako „ludzkie uczucia” lub „ludzkie emocje”. Bywa on również definiowany jako „zdolność bycia człowiekiem” oraz „umiejętność postępowania zgodnie z obowiązującymi zasadami współżycia społecznego”. Można więc zauważyć, iż w wyjaśnianym pojęciu znajduje się silny związek z kwestiami emocjonalnymi. W chińskiej kulturze pojęcie rénqíng dobrze obrazuje przysłowie – „Jeśli otrzymałeś kroplę korzyści od innych ludzi, powinieneś zwrócić im fontannę korzyści”. Warto zaznaczyć, iż to pojęcie zawiera w sobie dość silny ładunek afektywno – emocjonalny. Popularne w języku chińskim wyrażenie 不懂人情 (bung rénqíng), choć dosłownie tłumaczone oznaczać będzie „nie rozumieć ludzkich uczuć”, to jego znaczenie oscyluje jednak z jednej strony pomiędzy „brakiem wyczucia”, a z drugiej „naruszeniem moralnych zasad współżycia” (takich jak wywiązywanie się ze zobowiązań, respekt dla czyjejś „twarzy” itp.).

Ze względu na swoją wagę, twarz i wstyd pozostają niezwykle istotne zarówno dla budowania jak i utrzymywania guanxi przez poszczególnych aktorów społecznych, biznesowych oraz politycznych. Nie można bowiem analizować kulturowo – społecznych podstaw funkcjonowania guanxi nie odwołując się do tych dwóch pojęć. Współczesne interpretacje tego fenomenu przyjęły jego rozróżnienie pomiędzy 面子 (miànzi) oraz (liǎn). W przypadku określenia „miànzi”, „twarz” rozumiana jest jako status społeczny, prestiż danej osoby. Kiedy natomiast chodzi o „liǎn”, „twarz” interpretowana jest jako charakter (moralność) danej osoby. Zastosowanie takiego rozróżnienia może prowadzić do wnioskowania o bardziej zewnętrznym charakterze miànzi i zdecydowanie bardziej wewnętrznym znaczeniu liǎn. Owa dychotomia pozwala również traktować pierwsze pojęcie jako odnoszące się do pozamoralnych aspektów działania społecznego, z kolei drugie – bazując na pojęciu moralności człowieka.

Funkcjonowanie zjawiska „twarzy” ma swój ścisły związek z panującą w Chinach „kulturą wstydu”. To nie potencjalne poczucie winy jest tym, co powstrzymuje Chińczyka przed podjęciem określonych działań. Jest to natomiast wstyd będący efektem „utraty twarzy” (面子 miànzi) , czyli statusu społecznego i prestiżu. Stąd będzie także wynikał fakt, iż

w percepcji chińskiej poświadczanie nieprawdy w celu zachowania twarzy (czyli uniknięcia wstydu) lub okazania szacunku nie jest postrzegane jako kłamstwo,

kiedy dla Chińczyka jasne będzie, że oszukanie drugiej osoby nie było jego intencją ani celem. Postępowanie wbrew określonym regułom powoduje narażenie się danej osoby na „utratę twarzy”, co z kolei wywołuje uczucie wstydu. Jest on jednak czynnikiem powstrzymującym przed popełnieniem czynów mogących narazić określoną osobę na „utratę twarzy”, czy też potencjalny spadek zaufania wobec niej.

Łatwo więc zauważyć, iż wszystkie zaprezentowane wyżej elementy leżące u kulturowo – społecznych podstaw funkcjonowania guanxi, są ze sobą nierozerwalnie związane, dzięki czemu tworzą spójną ramę dla tego niezwykle istotnego w kulturze chińskiej mechanizmu wykorzystywanego umiejętnie przez sferę biznesu. Kwestie kulturowe leżące u podłoża guanxi, są nierozerwalnie związane z chińską rzeczywistością społeczną. Ta z kolei wpływa na to, w jakich warunkach nawiązywane są i kształtowane relacje. Niemożliwym byłoby zatem rozdzielenie guanxi od rzeczywistości społecznej, która jest dla nich naturalnym środowiskiem egzystowania.

Jaką twarz ma Chińczyk? Pojęcie mianzi, czyli twarzy, której stracić nie wolno

Redakcja: Leszek B. Ślazyk

e-mail: kontakt@chiny24.com

© 2010 – 2021 www.chiny24.com

Twierdza Chiny Twierdza Chiny

Leszek Ślazyk

(rocznik 1967), politolog, publicysta, przedsiębiorca, ekspert do spraw Chin; od 1994 roku związany zawodowo z Chinami, twórca portalu www.chiny24.com.

Related Articles

Back to top button