Dziś kontynuujemy historię dynastii Zhou. Poprzednio pisaliśmy o zachodniej dynastii Zhou, teraz kolej na:
Okres Wschodniego Zhou
Okres panowania wschodniej dynastii Zhou (770-221r. p.n.e.) dzieli się w historiografii na dwa podokresy: Wiosen i Jesieni (722-481r. p.n.e.) oraz Walczących Królestw (403-221r. p.n.e.). Owe terminy wywodzą się z tytułów kronik opisujących te czasy.
Od momentu przeniesienia stolicy przez Ping Wanga do Luoyang, zwierzchnictwo władcy nad podwładnymi książętami stało się fikcyjne, a rola monarchy zasadniczo ograniczała się do funkcji ceremonialnych. Chiny uległy całkowitej decentralizacji, dzieląc się na liczne państwa i państewka, które walczyły między sobą o hegemonię. Szacuje się, że podczas epoki „Wiosen i Jesieni”, na arenie politycznej funkcjonowało ok. 100 politycznych podmiotów, jednakże tylko 14 z nich odgrywało znaczącą rolę.
Niekontrolowani przez władzę centralną książęta prowadzili politykę ekspansji i rośli w siłę, wchłaniając słabsze militarnie obszary. W okresie zachodniego Zhou – o czym wspomnieliśmy wcześniej – obszary pod kontrolą możnych nie posiadały wyraźnie zarysowanych linii administracyjnych. W okresie po upadku zachodniej dynastii, wraz z kolejnymi podbojami rosnących w siłę władców licznych państw, niewidzialne, nieokreślone ich granice zbliżały się do siebie. W oczywisty sposób prowadziło to do naruszenia terenów uznawanych za podległe jednym władcom, przez innych władców. Konflikty przybierały na sile, mnożyły się. Nadrzędnym celem prowadzonych walk było przejęcie władzy nad centrum politycznym, które znajdowało się pod panowaniem dynastii Zhou. To właśnie z tego okresu wywodzi się termin „Państwo Środka”, odnoszący się w późniejszych wiekach do ogółu terenów pod chińskim panowaniem.
Walki w epoce Wiosen i Jesieni nazwalibyśmy dziś cywilizowanymi: podlegały konkretnym pryncypiom i regułom, które były powszechnie respektowane. Ówczesna teoria sztuki wojennej stała na niezwykle wysokim poziomie, co sprawiało, że kampanie militarne potrafiły być rozgrywane praktycznie bezkrwawo. Ponad siłę przedkładano bowiem właściwe przygotowanie i przewagi psychologiczne nad przeciwnikiem, które skłaniały go i jego siły do odwrotu, lub poddania się. To właśnie z tego okresu wywodzi się dzieło „Sztuka wojny” autorstwa Sun Zi, jednego z wybitnych myślicieli VI w. p.n.e.
W celu ugruntowania faktycznego przywództwa oraz ochrony przed rosnącym w siłę państwem Chu na południu, przedstawiciele największych księstw zawarli sojusz w 667 r. p.n.e. Następnie spotykali się podczas regularnie organizowanych zgromadzeń, w trakcie których dyskutowali o najbardziej palących kwestiach. W ten sposób utworzona została rola Ba 霸 – hegemona, piastowana przez najpotężniejszego z władców. Korzyści płynące z zajmowania najwyższego stanowiska były znaczne: pozostałe państwa były zobligowane do płacenia regularnej daniny, pod groźbą grzywny bądź najazdu.
Pomimo pozornej dezorganizacji, okres Wiosen i Jesieni charakteryzował się dynamicznym rozwojem na wielu płaszczyznach. Do najistotniejszych zmian zalicza się upowszechnienie wykorzystywania żelaza, szczególnie w rolnictwie. Żelazne narzędzia zastąpiły te z drewna i kamienia, zwiększając wydajność produkcji rolnej. Po raz pierwszy zastosowano pług ciągnięty przez woła. Z czasem żelazo znalazło szerokie zastosowanie w armiach – odkryto jego przewagi nad brązem. Wykorzystywano je również do rozbudowy systemów irygacyjnych i kontroli wód. Prócz rolnictwa, prężnie rozwijała się działalność rzemieślnicza: wytwarzano wyroby z jedwabiu, brązu i oczywiście żelaza.
Większe plony sprzyjały wzrostowi liczby ludności. Szacuje się, że pod koniec epoki obszar, który można określić mianem Państwa środka zamieszkiwało około 25 milionów ludzi. Rozwój przemysłu, rolnictwa i wzrost populacji determinowały powstawanie nowych ośrodków miejskich, które były centrami handlowymi i administracyjnymi. Za epoki Wiosen i Jesieni wyraźnie wyodrębniła się warstwa kupiecka, która zbijała majątki na kupnie ziemi, wymianach handlowych oraz ściąganiu podatków. Pomimo gromadzonych majątków kupcy nie zajmowali wysokiej pozycji w społeczeństwie: w wielu przypadkach byli stawiani na samym dole hierarchii. Taki stan rzeczy był przejawem dyskryminacji ze strony arystokracji Zhou, która nie ukrywała swojej niechęci względem „handlarzy”. Kupców powszechnie postrzegano jako chciwych i nastawionych na łatwy zarobek; ponadto panowało przekonanie, że częste opuszczanie miejsca zamieszkania w celach handlowych nie sprzyja jedności klanu. Wedle niektórych źródeł pozostali przy życiu członkowie ludu Shang jako pierwsi podjęli się kupieckiego zajęcia. Współcześnie znak dynastii Shang 商, odnosi się właśnie do biznesu.
Za czasów Wiosen i Jesieni oraz Walczących Królestw pojawiła się nowa grupa społeczna: uczeni, którzy zazwyczaj wywodzili się z upadłych rodzin arystokratycznych i urzędniczych. Wędrowali od dworu do dworu, oferując swoje nauki lokalnym książętom, byli przyjmowani przez dwory, by pełnić rolę doradców. Powstanie tej warstwy społecznej doprowadziło do rozwoju myśli filozoficznej i wyodrębnienia najważniejszych nurtów, takich jak konfucjanizm, taoizm, legizm i motizm. Ten moment w chińskiej historii określa się mianem „Stu Szkół”. Nadrzędnym celem ówczesnej myśli filozoficznej i jej przedstawicieli było przywrócenie ładu i zjednoczenie państwa.
Za czasów dynastii Zhou spisane zostały pierwsze największe dzieła chińskiej literatury, a język literacki uzyskał stabilną formę. Tworzono teksty poetyckie i prozatorskie. Do najważniejszych antologii poezji tego okresu zalicza się „Księgę Pieśni” oraz „Pieśni z Chu”. Pierwsza z nich wchodzi w skład pięcioksięgu konfucjańskiego, a jej autorstwo jest tradycyjnie przypisywane Konfucjuszowi. Zawiera ok. 305 poematów, a zawarte w niej utwory pochodzą z X-VII w. p.n.e. W skład antologii wchodzą miłosne ballady, hymny sakralne, pieśni ludowe, a czasem nawet utwory o tematyce politycznej. Większość była przystosowana do śpiewu, jednakże dokumenty z zapisem muzyki zaginęły w późniejszych wiekach. Księga Pieśni jest ważnym źródłem informacji o realiach społecznych epoki dynastii Zhou, szczególnie warstw najuboższych.
„Pieśni z Chu” są pierwszą, nieanonimową kompilacją poetycką, która w większości wyszła spod ręki Qu Yuana, jednakże zawiera również utwory innych poetów. Qu Yuan był ministrem na dworze państwa Chu, opowiadającym się za zjednoczeniem kraju, przez co popadł w niełaskę. Został skazany na banicję. Na wygnaniu popadał w coraz większe przygnębienie, którego przyczyną było położenie własne i komplikująca się sytuacja ojczyzny. Ostatecznie, zrozpaczony i w proteście przeciw politycznemu zepsuciu, popełnił samobójstwo, topiąc się w rzece Miluo. Według tradycji, próby ratowania go przez rybaków, dały początek wyścigom smoczych łodzi w czasie święta Duanwujie (obchodzone piątego dnia piątego miesiąca księżycowego). „Pieśni z Chu” są utworem wyjątkowym ze względu na swoją innowacyjną formę oraz treść. Qu Yuan stworzył bowiem gatunek wiersza sao, o zmiennej długości wersu (w odróżnieniu od klasycznego czterozgłoskowca). Jego poezja wywarła wielki wpływ na rozwój literatury chińskiej. Zawarte w antologii poematy odnoszą się głównie do lokalnych wierzeń i obyczajów, ale poruszają również kwestie sensu życia i egzystencjalizmu.
Najważniejsze dzieła prozatorskie okresu wchodzą w skład konfucjańskiego kanonu. Najważniejszym z nich jest Księga Dokumentów, która stanowi zbiór różnych źródeł historycznych, głównie krótkich deklaracji i moralizatorskich przypowieści. Ponadto wyróżnia się:
- Księgę Przemian, opisującą ówczesny system wróżenia;
- Księgę Rytuałów omawiającą obrzędy, ceremonie i związaną z nimi etykietę;
- Wiosny i Jesienie, będącą kroniką państwa Lu.
W wyniku walk i rozgrywek politycznych okresu Walczących Królestw (403-221r. p.n.e.) na arenie pozostało tylko siedem państw, które zaanektowały pomniejsze księstwa i królestwa. Z tej grupy na szczególną uwagę zasługuje Qin, które od początku IV w. p.n.e. nieustannie rosło w siłę. Ostatecznie wyszło z walki zwycięsko i zjednoczyło pozostałe obszary. Rozpoczął się okres Chin cesarskich.
Źródła zdjęć:
- https://www.chinahighlights.com/map/ancient-china-map/western-zhou-dynasty-map.htm
- https://baike.baidu.com/tashuo/browse/content?id=2792313e2837affb6910e85f&fr=vipping
- https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Chinese_plain_5c._BCen.svg#/media/File:Chinese_plain_5c._BC-en.svg
- https://www.sohu.com/a/453484385_741630
- https://min.news/culture/28e53454122156d92730b51c154443f1.html
Źródła:
《中国历史文化概论 》Autor: 颜吾芟
„Historia Chin” Autor: Witold Rodziński
Tekst: Milena Świeboda
Redakcja: Leszek B. Ślazyk
e-mail: kontakt@chiny24.com
© 2010 – 2021 www.chiny24.com
