Rozkwit dynastii Ming – okres chińskiej „wspaniałości”

Milena Świeboda 12-01-2022

0 4 221

Dynastia Ming została założona w 1368 roku i trwała aż do roku 1644. Panowanie kilku pierwszych cesarzy z tej dynastii z pewnością jest tożsame ze znaczeniem chińskiego słowa „ming”, które w tym kontekście dosłownie oznacza „wspaniały”. W tym okresie Chiny podniosły się po latach mongolskiej okupacji, ponownie zyskując status hegemona w regionie. Sfera artystyczna i filozoficzna przeżywały swoisty „renesans”, wzbogacając chińską kulturę i dziedzictwo o nowe dzieła i poglądy. W okresie dynastii Ming Chiny po raz pierwszy zetknęły się blisko z kulturą europejską. Podówczas właśnie na Daleki Wschód przybyli kolonizatorzy, a wraz z nimi misjonarze.

Założyciel dynastii, Zhu Yuanzhang, znany jest bardziej pod przydomkiem Hong Wu, albo Taizu (precyzyjnie rzecz ujmując – „Hong Wu” to nazwa czasu panowania pierwszego władcy, aczkolwiek używana jest w odniesieniu do samej osoby cesarza).

Postać pierwszego władcy z Mingów wzbudza sprzeczne emocje po dziś dzień. Pochodził z nizin społecznych, wspiął się na sam szczyt dzięki swojej inteligencji i szczęściu. Doprowadził do długo wyczekiwanego przywrócenia chińskiej władzy w Państwie Środka. Z jednej strony był człowiekiem czynu, który na własnej skórze odczuł niedolę i cierpienia poddanych dynastii Yuan. Z drugiej strony jednak był brutalny i bezkompromisowy, a ofiarą jego obłąkańczych (i często bezpodstawnych) lęków i fobii stały się tysiące pozbawionych życia osób. Późny okres rządów Hong Wu, to czas ugruntowującego się despotyzmu, skłonności do kontrolowania wszystkich i wszystkiego, co przekładało się na organizację państwa, w którym nic nie mogło się wydarzyć bez wiedzy cesarza.

Zhu Yuanzhang nakazał odbudować administrację państwową, wzorując się na systemach z okresów dynastii Tang i Han. Wydzielono 15 prowincji, a tak ustalony podział przetrwał do rządów Qingów, tworząc następnie podstawy pod obecne struktury administracyjne Chińskiej Republiki Ludowej. Wszelkie instytucje rządowe, cywilne i militarne, pozostawały pod ścisłą kontrolą cesarza. Chłopskie pochodzenie władcy oraz mocno zakorzenione poczucie niesprawiedliwości społecznej skutkowało jego ogromną niechęcią i brakiem zaufania wobec urzędników. Yuanzhang przez całe życie opierał się na zaufanych towarzyszach, podchodząc z widoczną rezerwą do uczonych i biurokratów. Był niezwykle wyczulony na wszelkie przejawy nielojalności oraz nadużycia; te lęki z czasem nabrały cech paranoi. W 1380 roku ówczesny kanclerz dynastii Ming został oskarżony o zdradę i spiskowanie przeciwko władcy: został stracony, a wraz z nim zlikwidowano sam urząd. Aby zapewnić sobie ochronę, Hong Wu powołał tajną policję o praktycznie nieograniczonych kompetencjach. Zaprowadził zwyczaj chłosty za przestępstwa i nie wahał się karać najbliższych członków dworskiej elity i arystokratów. Zakłada się, że podczas zaledwie 30 lat jego rządów, w wyniku oskarżeń władcy (słusznych bądź nie) życie straciło ok. 100 tysięcy osób.

Cesarz Hong Wu wietrząc wokół skazywał na śmierć każdego, na kogo padł choć cień podejrzenia. Z wiekiem zaczął popadać w paranoję na tym punkcie, co sprawiło, że gdy umierał, spośród kompetentnych dworzan zdolnych, by właściwie administrować państwem, nie pozostał prawie nikt.

Cesarz, by zwiększyć potencjał gospodarczy północnych regionów państwa, nakazał, aby ogromne masy ludności zostały siłą przesiedlone tam z południa. Na północy, w wyniku mongolskich najazdów, katastrof naturalnych i chorób żyło i pracowało niewielu poddanych. Z powodu braku rąk do pracy zaprzestano tu uprawy ziemi, produkcja rolna praktycznie nie istniała, ogromne połacie terenów pozostawały niezagospodarowane, a cały region pogrążony był w nędzy. Pierwsi przesiedleńcy z południa trafili na tereny dzisiejszej prowincji Anhui. Rozpoczęto proces zagospodarowywania nieużytków i stopniowo zwiększono populację. Aby powstrzymać niekontrolowane przepływy ludności wprowadzono „przywiązanie do ziemi” (pierwociny do dziś obowiązującego hukou). W utopijnej wizji Hong Wu rolnictwo miało być wyłączną podstawą gospodarczą państwa, ziemia miała być uprawiana przez nieprzemieszczające się, samowystarczalne społeczności wiejskie. Po śmierci Hong Wu zaczęto powoli odchodzić od tego konceptu. W państwie było wielu rolników, ale gospodarka potrzebowała rzemieślników, kupców, przedstawicieli innych profesji, a ich brak zaczęto dotkliwie odczuwać w ówczesnych Chinach.

Okres panowania Mingów to czas rozwoju broni palnej coraz powszechniej używanej przez chińskich żołnierzy. W XVI wiecznych Chinach opracowano taktyki walki z użyciem oddziałów muszkieterów, które w Europie zaczęto stosować ponad sto lat później.

Chińscy muszkieterowie stawali do boju w 3 liniach: za pierwszą linią oddająca salwę, stali żołnierze “ubijający” w lufach kule, za nimi zaś ci, którzy sypali do luf proch.

W czasie panowania dynastii Ming rozwijano nowe rodzaje broni palnej i udoskonalano broń starszego typu. Za czasów generała Qi Jiguanga (XVI wiek) na każdych 12 uzbrojonych w arkebuzy żołnierzy przypadało jedno działo salwowe. Na zdjęciu przykład chińskiego muszkietu wielolufowego z okresu dynastii Ming. W tamtym czasie żołnierze chińscy używali również takiej broni jak lanca ognista, strzały ogniste, działa salwowe, armaty i broń skałkowa, jak hakownica, muszkiet, czy arkebuz. Niestety po tym okresie zaprzestano rozwoju broni palnej. Efektem tego zaniedbania były późniejsze klęski Chin podczas wojen opiumowych.

Cesarz Taizu i jego świta zainicjowali odbudowę zniszczonej infrastruktury. Naprawiono zaniedbany system irygacyjny, rozszerzono szlaki komunikacyjne, rozbudowano Wielki Kanał. Mingowie zapisali się w tradycji chińskiej jako utalentowani budowniczowie miast, fortyfikacji i murów. Nankin, ówczesna stolica dynastii, został otoczony murem liczącym 30 kilometrów – najdłuższą tego typu budowlą na świecie.

Bolączką Mingów pozostawali Mongołowie, którzy po porażce zadanej im przez Chińczyków powrócili na rdzenne stepy. Chińczycy wielokrotnie organizowali wyprawy w celu całkowitego zlikwidowania sił mongolskich, aczkolwiek żadna z tych prób nie przyniosła oczekiwanych rezultatów.

Wielki Mur Chiński przyjął obecnie znaną formę za czasów dynastii Ming. W miarę wzrostu pozycji Mongołów Mingowie zdecydowali się rozszerzyć istniejące fortyfikacje. Wbrew powszechnej opinii, mur nie był w stanie przetrzymać długotrwałego oblężenia – służył raczej do odpierania ataków pojedynczych, małych ord.

Pod koniec swojego życia, Hong Wu rozdzielił część ziem pomiędzy swoich synów i wnuków. Na następcę wyznaczył swojego czwartego syna, który zmarł przed uzyskaniem tronu. Zgodnie z zasadą dziedziczenia, kolejnym w kolejce do władzy był najstarszy syn zmarłego, w tym przypadku wnuk Hong Wu, Jianwen. Jianwen był człowiekiem wykształconym, który odwrócił politykę zapoczątkowaną przez swojego dziada. Za jego rządów wzrosły wpływy konfucjanistów, kosztem wojska i książąt, co doprowadziło do konfliktu z jego wujem i jednocześnie synem Hong Wu, Zhu Di.

Zhudi ogłosił się cesarzem i rozpoczął kampanię mającą na celu obalenie władcy. Rozpoczęła się niszczycielska wojna domowa, która zdewastowała ogromne połacie Chin Północnych. Ostatecznie zakończyła się zdobyciem Nankinu. Podczas oblężenia spłonął cesarski pałac, z którego wyniesiono zwłoki trzech osób. Jedną z nich miał być Jianwen – nic już nie stało na przeszkodzie, aby Zhu Di mógł oficjalnie usankcjonować swoją władzę.

Nie było pewności, że odnalezione zwłoki na pewno należały do władcy. Część źródeł twierdzi, że cesarz Jianwen przeżył pożar i zdołał zbiec z pałacu w przebraniu mnicha, a resztę swojego życia spędził w klasztorze. Jeszcze inne źródła mówią, że cesarz popełnił samobójstwo.

Zhu Di jest szerzej znany pod przydomkiem Yongle. Trzeci władca z dynastii Ming zapisał się w historii jako człowiek podobny charakterem do swojego ojca: brutalny, bezkompromisowy i wyrachowany. Zaraz po objęciu rządów zainicjował czystki wśród dworzan, mordując ministrów, urzędników i zwolenników cesarza Jianwena wraz z całymi ich rodzinami. Do jednej z jego najważniejszych decyzji należało przeniesienie stolicy z Nankinu na północ, do Pekinu, gdzie wcześniej rezydował. Z inicjatywy Yongle, miasto zostało rozbudowane, przemieniono je w imponującą stolicę, a efekty owego zarządzenia można podziwiać po dziś dzień (m.in. Zakazane Miasto).

„Egzamin cesarski” autorstwa Qiu Ying. Artysta był mistrzem stylu „gongbi”, charakteryzującego się schludnymi, precyzyjnymi liniami oraz realistycznym przedstawieniem postaci. Qiu Ying lubował się w przedstawianiu scen rodzajowych oraz postaci ludzkich, często czerpiąc inspiracje z historii. Zaliczany do „Czterech Wielkich Malarzy okresu Dynastii Ming”. Na ilustracji kandydaci oczekują na ogłoszenie wyników egzaminu cesarskiego. Więcej prac artysty można obejrzeć tutaj.

Rozwój mieszczaństwa wiązał się z coraz większym dostępem do sztuki i edukacji. Opowieści wcześniej przekazywane przez ulicznych opowiadaczy zaczęto wydawać w formie drukowanej. Za czasów dynastii Ming powstały trzy z czterech klasyków literatury chińskiej: „Opowieści znad brzegów rzeki”, „Dzieje Trzech Królestw” oraz „Wędrówka na Zachód”.

W świadomości Chińczyków zachód był miejscem niebezpiecznym i tajemniczym. W powieści „Wędrówka na zachód” mnich Xuanzang (na koniu) wyrusza w poszukiwaniu świętych ksiąg buddyjskich. Towarzyszą mu trzej druhowie (od prawej): Sun Wukong, Sha Wujing oraz Zhu Baijie.

Za panowania cesarza Yongle zmodernizowano chińską flotę. Był to okres dalekich wypraw morskich, którymi dowodził jeden z zaufanych ludzi władcy, mahometański eunuch Zheng He. U podstaw tak imponującego przedsięwzięcia leżało wiele przyczyn. Chińczycy pragnęli rozszerzyć swoje wpływy, uzyskać nowych trybutariuszy i partnerów handlowych (dopłynęli między innymi do wybrzeży Kenii). Możliwe, że szukali za oceanem sprzymierzeńców przeciw rosnącym w siłę Mongołom (był to okres gwałtownych podbojów Timura Chromego, najazd Mongołów na Chiny był wyłącznie kwestią czasu – szczęśliwie dla Mingów Timur zmarł, a jego następcy pogrążyli się w walkach o sukcesję) Aczkolwiek, krążą również legendy o tym, że ogarnięty lękiem i obsesją władca miał tak naprawdę…szukać swojego zmarłego w pożarze Nankinu poprzednika.

Poza Mongołami, Mingowie zostali zmuszeni stawić czoła innemu wrogowi na wschodzie: japońskim piratom, najeżdżającym nadmorskie prowincje. Prawdopodobnie rozwój piractwa morskiego również przyczynił się do decyzji o zaniechaniu wypraw morskich.

Łącznie zorganizowano 7 wypraw, które zostały ostatecznie przerwane w 1433 roku. Powodem takiej decyzji była prawdopodobnie pogarszająca się sytuacja gospodarcza kraju; kwestie finansowe zwyczajnie nie pozwalały kontynuować tak kosztownych podróży. Ponadto, dalsze wyprawy morskie spotkały się z opozycją elity, która nie wyrażała zainteresowania handlem zagranicznym. Ta pozornie nieszkodliwa decyzja miała zgubne konsekwencje dla Chińczyków, ponieważ oddała wyłączną kontrolę nad morzami flotom europejskim.

Z dalekich krain zwożono do Chin liczne egzotyczne towary, a także zwierzęta. Część dworu cesarskiego szczególnie zauroczyła żyrafa, którą zaczęto utożsamiać z mityczną chińską istotą, qilinem.

Na początku XVI wieku w pobliże wybrzeży Chin dotarły pierwsze statki europejskie. Portugalczycy podporządkowali sobie Malezję, Hiszpanie osadzili się w Manilli. W 1516 roku okręt pod komendą Rafaela Perestrello dobił do prowincji Guangdong, a niedługo później Portugalczycy zainicjowali pierwszą próbę skontaktowania się z cesarzem, wysyłając poselstwo na dwór chiński. Spotkali się tam z raczej oziębłym przyjęciem. Mingowie nie wykazywali dużego zainteresowania zachodnimi przybyszami. Nie do końca rozumieli ich intencje, nie wiedzieli jakie państwo reprezentują. Ponadto, doniesienia o brutalnym traktowaniu miejscowej ludności przez Portugalczyków szybko dotarły na dwór Mingów. Aroganckie, barbarzyńskie, momentami wręcz zwyrodniałe zachowania przybyszów wobec rdzennych mieszkańców Azji sprawiły, że Chińczycy zaczęli ich postrzegać jako wrogów. Wówczas Europejczyków zaczęto określać mianem „zamorskich diabłów”.

Okres dynastii Ming to również kolejne zmiany wzorca kobiecego piękna. Makijaż staje się coraz delikatniejszy, podkreśla czerwień ust i naturalna linię brwi. Wiązanie stóp dziewczynkom staje się powszechnym obyczajem…

Hiszpanie i Holendrzy, którzy również pozyskiwali nowe kolonie w pobliżu Chin, mieli trochę więcej szczęścia od Portugalczyków. Aczkolwiek, ciężko mówić o dobrych stosunkach pomiędzy Europejczykami, a Chińczykami – relacje handlowe z europejskimi kupcami nie były szczególnie interesujące dla Mingów. Europejczycy nie posiadali praktycznie niczego w swoich zasobach, co mogłoby stanowić wartość dla dynastii: niczego, prócz srebra, które było najważniejszym środkiem płatniczym w obrębie cesarstwa. Kupcy europejscy liczyli na możliwość prowadzenia handlu wymiennego. Ten w ogóle nie interesował Chińczyków. Jedyną cenną z ich punktu widzenia rzeczą, którą za chińskie towary mogli zaoferować Europejczycy były srebrne monety. I srebrem płacono za chiński jedwab, porcelanę, herbatę… Nagły zwrot nastąpił na przełomie XVIII i XIX wieku, kiedy srebro zastąpiono opium.

W wieku XVI, w ślad za kolonizatorami pojawili się w Azji Południowowschodniej misjonarze, którzy za swój nadrzędny cel obrali nawracanie barbarzyńskiej, niewyedukowanej ludności – jak ja postrzegali – na jedyną słuszną wiarę. Ich starania z reguły szły na marne, a większość obranych metod nie mogła zadziałać w tak kulturowo dojrzałym państwie, jakim były Chiny. Jedyny wyjątek stanowili jezuici, którzy zrozumieli istotę uwzględnienia różnic kulturowych dla osiągnięcia zakładanych celów. Jezuici zaczęli asymilować się z rdzenną ludnością. Uznali, że krzewienie wiary będzie skuteczne jeśli metody pracy dostosuje się do lokalnych warunków. W tym celu uczyli się lokalnych chińskich języków, tłumaczyli fragmenty Biblii używając wyrażeń zaczerpniętych z kultury chińskiej, jednocześnie starali się oswoić z lokalnymi zwyczajami i kulturą. Zaczęli również tłumaczyć dzieła klasyczne chińskiej literatury, by rozpowszechniać je w Europie.

Najbardziej znanym jezuitą w Chinach jest Mateo Ricci. Jest on autorem pierwszego w historii słownika portugalsko-chińskiego, podejmował również próby usystematyzowania fonetycznego zapisu języka chińskiego. Po latach pracy na południu Chin uzyskał pozwolenie na wizytę w Pekinie. Od początku XVII wieku przebywał w stolicy na stałe, za jego sprawą wzniesiono tam pierwszy kościół. Z czasem stał się na tyle znaczącą postacią, że otrzymał zaszczyt wejścia do Zakazanego Miasta. Zmarł w 1610 roku i został pochowany w Pekinie z honorami.

Tekst: Milena Świeboda

Źródła:

Witold Rodziński „Historia Chin”

Guo Guang „5000 lat sztuki chińskiej”

W powyższym artykule wykorzystano osobiste notatki autorki z przedmiotu „Historia Chin” wykładanym na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu przez Dr. Kamila Burkiewicza.

Źródła zdjęć: